شب نشینی یلدا در شهرهای ایران

به گزارش خبرنگار گروه جامعه ، شب یلدا فرصتی برای دور هم جمع شدن خانوادگی است. آیینی که ریشه در تاریخ ایران دارد و هزاران سال است گرامی داشته می شود. در طول سالها این آیین در مناطق مختلف ضمن حفظ هویت اصلی خود، شکل های بومی پیدا کرده است. به بهانه فرا رسیدن یلدا نگاهی به آیین های برخی از مناطق کشور در شب یلدا کردیم.

بیشتر بخوانیم: هنوز هیچ کشوری متقاضی ثبت یلدا به طور مشترک نیست

یلدای اصفهان
در استان اصفهان نیز از قدیم‌الایام آیین‌های ویژه‌ای وجود داشته که کم و بیش هنوز هم ادامه دارد. به باور اصفهانی‌های قدیم، زمستان به دو بخش «چله» و «چله‌کوچیکه» تقسیم می‌شد که موعد چله از اول دی‌ماه تا ‪ ۱۰بهمن بود اما «چله کوچیکه» از دهم بهمن آغاز می‌شد و تا سی بهمن ادامه داشت. البته آیین برگزاری شب چله در اصفهان به دو نام «چله زری» و«عمو چله» تقسیم می‌شود، زیرا از گذشته تاکنون همه موجودات و اشیا را بر اساس جنس مذکر و مونث تقسیم می‌کردند. اصفهانی‌ها دوشب را به عنوان شب چله برپا می‌کردند و آیین‌های مخصوص به این شب را به جا می‌آوردند. آیین شب چله در شهر اصفهان خانوادگی برگزار می‌شده است و خانواده‌های اصفهانی با پهن‌کردن سفره‌ای با عنوان «سفره شب چله»، این شب را گرامی می‌داشتند.

یلدای همدان
همدانی‌ها فالی می‌گیرند با نام فال سوزن. همه دور تا دور اتاق می‌نشینند و پیرزنی به طور پیاپی شعر می‌خواند. دختربچه‌ای پس از اتمام هر شعر بر یک پارچه نبریده و آب ندیده سوزن می‌زند و مهمان‌ها‌ بنا به ترتیبی که نشسته‌اند شعرهای پیرزن را فال خود می‌دانند. همچنین در مناطق دیگر همدان تنقلاتی که مناسب با آب و هوای آن منطقه است در این شب خورده می‌شود. در تویسرکان و ملایر، گردو و کشمش و مویز نیز خورده می‌شود که از معمول‌ترین خوراکی‌ها‌ی موجود در این استان‌ها‌ست.

یلدای مازندران
در مازندران شب یلدا بسیار با اهمیت گرامی داشته می‌شود. در این شب همه مردم به خانه پدربزرگ‌ها و مادر‌بزرگ‌ها رفته و ضمن دور هم‌ نشینی و خواندن فال حافظ و فردوسی خوانی به خوردن تنقلات و میوه‌جات خصوصا انار و هندوانه و ازگیل می‌پردازند و با خوردن و نوشیدن و شنیدن صحبتها و داستان‌ها‌ی بزرگترها شب را به صبح می‌رسانند و معتقدند صبح بعد از یلدا روز پیروزی خورشید بر سیاهی و تاریکی‌هاست.

یلدای زاهدان
مردم استان زاهدان نیز براساس یک سنت دیرینه در شب یلدا در خانه بزرگ قوم گردهم می‌آیند و به قصه‌هایی که پدربزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها برایشان نقل می‌کنند گوش می‌دهند. برگزاری جشن‌ها و نشست‌های خانوادگی همراه ‌با گروهی از اعتقادات اسطوره‌ای، شبی خاطره‌انگیز را برای خانواده‌های زاهدانی به‌ خصوص کودکان ونوجوانان فراهم می‌کند. گفتن قصه، گرفتن فال حافظ، بازی‌های دسته‌جمعی نظیر گل یا پوچ و بیان لطیفه و خاطره از سرگرمی‌های شب یلدا در این منطقه است. اغلب مردم در این شب برنج، مرغ و آش شیر پخته و بعداز شام نیز از تنقلات موجود در منزل میل می‌کنند.

یلدای اردبیل
در اردبیل رسم است که خانواده‌ها‌ شب یلدا دور هم جمع می‌شوند و تا پاسی از شب با هم شب نشینی می‌کنند. هنداونه، انار، پرتقال، تخمه،ماهی پلو و... از جمله خوراکی‌ها‌یی هستند که در استان اردبیل مرسوم است. در اردبیل رسم است که مردم، چله بزرگ را قسم می‌دهند که زیاد سخت نگیرد و معمولاً گندم برشته (قورقا) و هندوانه و سبزه و مغز گردو و نخودچی و کشمش می‌خورند.

یلدای فارس
استان فارس و شهر شیراز از جمله شهرهای ایران است که آداب خاص و جالبی برای شب یلدا دارند. در این شب افراد فامیل دور هم جمع می‌شوند و با خوردن میوه و آجیل‌ها‌ی مخصوص که از انجیر، قصیک، خرک، برنجک و... تشکیل شده است شب را به صبح می‌رسانند. یکی از مراسمی که در شب یلدا و در میان خانم‌ها‌ انجام می‌شود فال کلوک است. کلوک یک کوزه بزرگ با دهانه گشاد است که در این شب خانم‌ها‌ نشانه خاصی را در کوزه می‌اندازند و سپس یک دختر بچه می‌آید و نشانه‌ای را از داخل کوزه خارج می‌کند و سپس فردی به صورت فال، شعری از حافظ می‌خواند. هر کس از شعری که برایش خوانده شده متوجه فالش می‌شود.

یلدای قزوین
مردم استان قزوین نیز همچون دیگر هموطنان ایرانی، این آیین کهن را با رفتن به خانه بزرگ‌ترها می‌گذرانند. به عقیده بزرگ‌ترها آوردن میوه‌های مختلف خشک و تر و میوه‌های سرخ‌فام که به «شب چره» معروف است، همراه با خوراکی‌های دیگر شگون داشته و زمستان پربرکتی را نوید می‌دهد.

یلدای لرستان
در استان لرستان همانند دیگر نقاط ایران شب یلدا با آداب و آیین‌ها‌ی خاصی برگزار می‌شود که در گویش لری خود به آن (اول قاره) یا (توک چله) می‌گویند در این شب تنقلات زیادی که برخی از آنها مختص همین منطقه است مصرف می‌شود که شامل گندم شیره، گندمی که در شیر می‌خیسانند و زردچوبه و نمک به آن اضافه کرده سپس آن را روی ساج برشته می‌کنند و همراه با خلال بادام،گردو، کشمش و کنجد مخلوط می‌کنند و می‌خورند. معمولا در شب یلدا گندم شیره در تمام خانه‌ها‌ یافت می‌شود. انواع شیرینی‌ها‌ی محلی از جمله تنقلات دیگری است که مردم این دیار در شب یلدا از آنها استفاده می‌کنند.

یلدای گیلان
مردم گیلان هم در شب چله انواع خوراکی‌ها را مصرف می‌کنند و مثل مناطق مختلف آداب و رسوم ویژه‌ای دارند. مردم استان گیلان در شب یلدا از تنقلاتی مانند هندوانه، آب ازگیل یا آب کونوس، برشته برنج و سه میوه محلی پرتقال، گلابی محلی به نام «خوج» و لیمو استفاده می‌کنند. در گیلان هندوانه را حتماً فراهم می‌کنند و معتقدند هر کس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمی‌کند و در زمستان هم سرما را حس نخواهد کرد. همچنین مردم شهرها و روستاهای شرق گیلان در شب یلدا هنگام بریدن هندوانه شعری را با مضمون «امشب شب چله / خانم جیر (زیر) پله / چاقو بزنیم / هندانه کله (سر)» می‌خوانند.

یلدای آذربایجان
نواحی شمالی ایران از جمله آذربایجان شرقی و غربی از جمله نقاط بسیار مهم در کشور هستند و شب یلدا در این استان‌ها‌ از آیین ویژه‌ای برخوردار است. در شب یلدا مردم آذربایجان مشغول خوردن هندوانه چله می‌شوند و غالبا اولین ضربه چاقو را ریش سفید مجلس به هندوانه می‌زند. او هنگام این کار جمله «قادا بلامیزی بو گئجه کسدوخ» (بلایای خودمان را امروز بریدیم) را می‌گوید. در آذربایجان نیز مانند خراسان طبق‌ها‌ی شب چله‌ای که با کادوهای مختلف پر شده است از طرف خانواده داماد برای خانواده عروس فرستاده می‌شود. استان آذربایجان‌شرقی نیز به عنوان یکی از خطه‌های زرخیز ایران زمین برای زنده نگه داشتن این شب به یادماندنی برای خود آداب و رسوم ویژه‌ای دارد که به پاره‌ای از آنان اشاره می‌شود. اکثر مردم آذربایجان در شب یلدا “چیلله قارپیزی” (هندوانه چله) می‌خورند و معتقدند باخوردن هندوانه، لرز و سوز سرما به تنشان تاثیر نداشته و اصلا سرمای زمستان را حس نمی‌کنند.