نشست ۱۷۳ اوپک و سناریوهای احتمالی

به گزارش گروه اقتصاد ، از آنجا که مانند سال گذشته افزون بر کشورهای عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) ۱۰ کشور مهم تولید کننده نفت غیر عضو این سازمان مانند روسیه، آذربایجان، مکزیک و قزاقستان و غیره نیز در گرفتن تصمیم‌های این کنفرانس و سپس اجرای آن تصمیم‌ها مشارکت دارند، بنابراین کنفرانس ۱۷۳ اوپک را می‌توان از نظر تاثیر احتمالی آن بر بازار نفت نشست مهمی دانست. گزارش‌های منتشر شده نشان می‌دهد که مذاکرات دوجانبه و چندجانبه برای ایجاد هماهنگی‌های لازم پیش از برگزاری این کنفرانس نه تنها میان اعضای اوپک بلکه کشورهای غیرعضو اوپک همراهی کننده به‌ویژه روسیه که هم‌اکنون بزرگترین تولید کننده نفت خام به شمار می‌آید از قبل آغاز شده و اظهار نظرهایی نیز از سوی مقام‌های ذیربط این کشورها منتشر شده است.

به‌ظاهر موضوع اصلی کنفرانس ۱۷۳ تصمیم‌گیری برای تمدید یا تمدید نکردن موافقت نشست در نوامبر گذشته تا پایان سال ۲۰۱۸ میلادی است. در نشست نوامبر پارسال اوپک، به منظور اعاده ثبات بازار نفت، تصمیم گرفت که تولید خود را از ابتدای سال ۲۰۱۷ برای ۶ ماه (پایان ژوئن ۲۰۱۷) نسبت به میزان تولید اکتبر سال ۲۰۱۶ به میزان ۱,۲ میلیون بشکه در روز کاهش دهد (کاهش تولید هر یک از اعضای سازمان، به استثنای تولید کشور ایران، لیبی و نیجریه، در حد ۴.۵ درصد از تولید خود)؛ کشورهای همراهی کننده غیر عضو اوپک به رهبری روسیه نیز توافق کردند تولید خود را حدود ۶۰۰ هزار بشکه در روز کاهش دهند. کمیته‌ای نیز برای نظارت بر اجرای توافق ایجاد شد که با تشکیل منظم نشست‌های پایبندی کشورهای امضا کننده توافق را بررسی و اعلام کند.

هدف اوپک در وهله نخست کاستن از مازاد موجودی انبارهای نفت و فرآورده‌های نفتی در سراسر دنیا بود که در اوایل سال۲۰۱۶ به میزان بسیار بالایی رسیده و تقریبا به حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون بشکه بیشتر از میانگین سطح انبار در پنج سال گذشته رسیده بود و این انباشت ذخایر نفت خام و فرآورده‌ها فشار زیادی بر قیمت‌های نفت ایجاد می‌کرد و بدون کاهش این مازاد ذخایر نفت و فرآورده‌های نفتی اعاده ثبات بازار نفت حول قیمت‌های منصفانه (مثلا ۶۰ دلار برای هر بشکه در آن زمان) امکان نداشت.

خوشبختانه با توجه به میزان بالای پایبندی اعضای اوپک و کشورهای تولید کننده نفت غیر عضو این سازمان به اجرای توافق یادشده و سپس تمدید تصمیم یاد شده (در نشست پیشین اوپک در تابستان ۲۰۱۷) برای ۹ ماه دیگر و تا پایان ماه مارس (۲۰۱۸ اردیبهشت ۹۷) از سقوط بیشتر قیمت نفت جلوگیری شد و با تعادل عرضه و تقاضا در بازارهای نفت به‌تدریج شاهد اعاده قیمت‌های بهتر بوده ایم.

حال با توجه به افزایش قیمت‌های نفت در هفته های اخیر که عمدتا تحت تاثیر مجموعه‌ای از عوامل بنیادی و نیز تحولات سیاسی به‌ویژه در منطقه خاورمیانه برای یکسال دیگر و تا پایان سال ۲۰۱۸ با افزایش قیمت‌های نفت به بالاتر از ۶۰ دلار برای هر بشکه امکان افزایش تولید نفت از سوی تولید کنندگان غیر متعارف نفت در آمریکا و در نتیجه تشدید عدم تعادل بازار نفت در سال‌های بعد را فراهم نخواهد کرد؟ و اگر چنین احتمالی وجود دارد آیا کنفرانس اوپک آمادگی بررسی و تصمیمی در این مورد را هم دارد یا خیر؟

شواهدی که امکان افزایش قیمت‌های نفت به بالاتر از قیمت‌های متعادل ۵۵ تا ۶۰ دلار برای هر بشکه را ایجاد کرده است تغییر بازار نفت از وضع پس بهین (Contango)به وضع پیش بهین (Backwardation) و نیز گزارش‌هایی است که از ثبت قراردادهای آتی اختیار برای ماه های آینده به قیمت‌های ۷۰ تا ۸۰ دلار برای هر بشکه حکایت می‌کند. از سوی دیگر گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد استمرار قیمت نفت بالای ۶۰ دلار می تواند یک میلیون بشکه نفت خام سبک غیر متعارف را افزایش دهد.

بنابراین دلایل قوی برای احتیاط در نشست آینده وجود دارد زیرا سخت تر کردن بیشتر بخش عرضه اوپک می تواند در یکی دو سال آینده سبب افزایش دوباره نفت غیر متعارف در آمریکا و سقوط اجتناب ناپذیر قیمت‌ها همراه با کاهش سهم بازار اوپک شود.

در آخرین گزارش چشم انداز نفت اوپک بازنگری قابل توجهی در عرضه نفت خام برای سال جاری میلادی به عمل آمده و عرضه نفت خام برای سال ۲۰۱۷ را که در سال گذشته ۹۵,۳ میلیون بشکه در روز برآورد شده بود با افزایشی معادل ۱,۲میلیون بشکه در روز به ۹۶.۵ میلیون بشکه در روز افزایش داده‌اند.

دلیل اصلی این بازنگری افزایش پیش بینی نشده تولید نفت نامتعارف در آمریکا عنوان شده است. اما اگر کارایی تولید نفت خام غیر متعارف به اندازه‌ای افزایش یافته است که در شرایط قیمت‌های زیر ۵۰ دلار تولید آن بیش از یک میلیون بشکه در روز از برآوردهای اولیه فراتر رفته است می‌توان انتظار داشت در صورتی که قیمت‌ها برای مدتی بالای ۶۰ دلار برای هر بشکه بماند تولید نفت نامتعارف می‌تواند حتی فراتر رود و همانطور که گفته شد گزارش‌هایی وجود دارد که تولید نفت خام غیر متعارف در این شرایط می تواند حتی یک میلیون بشکه بیشتر شود. اما از سوی دیگر عدم تمدید توافق سال گذشته و بازگشت به سطح تولید اکتبر سال گذشته با چشم انداز افزایش حدود ۲ میلیون بشکه ای در روز نسبت به سطح تولید کنونی در بهار سال آینده نیز می تواند سقوط قیمت‌ها به حدود اوایل سال ۲۰۱۶ را به دنبال داشته باشد. این یکی از دلایلی است که وضع بازار را به وضع پیش بهین تبدیل کرده و قیمت نفت شاخص WTI را نسبت به قیمت نفت شاخص برنت و حتی سبد نفتی اوپک در حالت دیسکانت (تنزیل) قرار داده است.

در نشریات اوپک جمع تقاضا برای نفت کشورهای عضو آن در سال آینده میلادی ۳۲ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز برآورد شده است که حاکی از افزایش ۴۰۰ هزار بشکه ای تقاضا برای نفت است. اما این برآورد در صورتی‌ که تولید نفت نامتعارف در آمریکا افزایش یابد ممکن است تحقق نیابد زیرا تقاضا برای نفت اوپک در شیوه براورد آن سازمان در واقع از تفاضل بین کل تقاضای جهانی برای نفت و تولید نفت غیر اوپک به دست می آید. حفاری‌های نفت نامتعارف در امریکا ممکن است با افزایش قیمت نفت شاخص آمریکا و کاهش شکاف قیمتهای نفت شاخص‌های برنت دریای شمال و وست تگزاس اینتر میدیت (WTI) آمریکا افزایش یابد. هم اکنون محدودیت‌های انتقال نفت از منطقه کوشینگ (Cushing) اوکلاهما به خلیج مکزیک و مبادی صادرات نفت آمریکا مانع کاهش این شکاف شده است و در حالی که به دلیل کاهش عرضه نفت خاورمیانه در بازار خاورمیانه قیمت نفت شاخص برنت افزایش یافته اما محدودیت‌های ناشی از انتقال نفت در آمریکا قیمت نفت شاخص WTI را تحت فشار نگه داشته است. طبق گزارش‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) در فصل دوم سال آینده خطوط تازه انتقال نفت از کوشینگ اوکلاهما بهره برداری خواهد شد این می تواند عرضه نفت امریکا به بازارهای آسیای جنوب شرقی را افزایش و بر بازارهای کشورهای اوپک در آن منطقه به‌ویژه کشور های خاورمیانه ای عضو اوپک فشار وارد کند.

در عین حال در آستانه برگزاری اجلاس ۳۰ نوامبر (۹ آذرماه)، تولید نفت اوپک به کمترین مقدار در پنج سال ماه اخیر رسیده است هر چند هنوز تولید سازمان نسبت به سطح تولید تعیین شده بیشتر است. تولید نفت عراق و نیجریه هر کدام ۱۰۰ هزار بشکه در روز و تولید نفت ونزوئلا و الجزایر هر یک ۵۰ هزار بشکه در روز در ماه اکتبر کاهش داشته است. علاوه بر آن عربستان اعلام کرده است در ماه دسامبر صادرات نفت خام خود را ۱۲۰ هزار بشکه در روز کاهش خواهد داد و صادرات آن کشور به آمریکا ۱۰درصد کاهش می یابد. به این ترتیب صادرات نفت خام عربستان سعودی به حدود هفت میلیون بشکه در روز خواهد رسید. هر چند دلیل این کاهش متعادل کردن بازار اعلام شده است و عربستان در ماه‌های تابستان یعنی ژویئه و اوت هم صادرات خود را کاهش داده بود اما این واقعیت که در ماه گذشته از تولید نفت چند عضو اوپک کاسته شده و در هفته‌های اخیر نیز قیمت‌های نفت در بازار روند صعودی به خود گرفته است نشان می دهد که دلیل اصلی این کاهش نه تلاش مضاعف آن کشور برای موازنه بازار بلکه عدم توانایی عربستان به استمرار تولید در سطوح بالای ۱۰ میلیون بشکه در روز و همزمان افزایش مصرف داخلی است. این نظر با توجه به استمرار کاهش سطح انبارهای نفت عربستان نقل شده است، تایید می شود. زیرا در صورتی که عربستان سعودی امکان افزایش تولید داشت دلیلی نداشت در شرایط افزایش قیمت نفت صادرات نفت خود را کاهش و سهم خود در بازار را که آنقدر برای عربستان اهمیت داشته است از دست بدهد.

موضوعی که مذاکرات اجلاس آینده اوپک را اهمیت و در عین حال ابهام بیشتری می بخشد نیازهای بودجه ای کشورهای عضو اوپک است. در گزارش اخیر صندوق بین‌المللی پول عربستان و امارات متحد عربی برای موازنه بودجه خود در سال آینده میلادی به ترتیب به قیمت نفت ۷۰ دلار و ۶۱,۷ دلار برای هر بشکه نیاز دارند. این ارقام برای کویت و قطر حدود ۴۸ دلار برای هر بشکه برآورد شده است .

بنابراین با توجه به نکاتی که در بالا بحث شد سه سناریو جایگزین را می توان برای نتیجه مذاکرات اجلاس آتی اوپک تصور کرد:

۱ : تمدید توافق سال گذشته تا پایان سال ۲۰۱۸ میلادی. در اینصورت احتمال تداوم روند افزایشی ملایم قیمت‌ها در سال ۲۰۱۸ به دلیل افزایش تقاضای جهانی برای نفت ناشی از رشد سریعتر اقتصادی آمریکا، چین و اروپا وجود خواهد داشت. چنانچه این تصمیم گرفته شود سازمان اوپک باید احتمال قوی افزایش سرمایه گذاری و تولید نفت خام نامتعارف (با توجه به چرخه کوتاه مدت فناوری تولید نفت غیر متعارف) در سالهای آینده و سقوط قیمتها مانند آنچه در نیمه دوم ۲۰۱۴ اتفاق افتاد را برآورد و نفع حاصل از افزایش قیمت نفت ناشی از تداوم کاهش تولید توافق شده در ۲۰۱۶ را با ضرر احتمالی سقوط قیمت‌ها در سال‌های بعد مقایسه کند.

۲ : تعویق تصمیم گیری در خصوص تمدید توافق نوامبر سال گذشته (برای کاهش ۱,۲ میلیون بشکه ای اوپک و ۶۰۰ هزار بشکه غیر اوپک) به یک کنفرانس فوق العاده در ماه مارس آینده. در این صورت لازم است ریسک تغییر انتظارات بازار به دلیل تصور احتمال پیدایش مازاد عرضه در فصل دوم سال آینده و سقوط احتمالی قیمت‌ها حتی سریعتر از سناریوی پیشینی را در نظر گرفته هزینه آن را با عدم النفع حفظ سطح تولید در حد تعیین شده مقایسه کند.

۳ : حالت سوم که مناسب تر به نظر می رسد تمدید مشروط و انعطاف پذیر توافق سال گذشته است. به عبارت دیگر کنفرانس توافق سال گذشته را با لحاظ افزایش تقاضا برای نفت اوپک اجرا کند. یعنی چنانچه طبق پیش بینی دبیرخانه اوپک مثلا ۴۰۰ هزار بشکه (یا هر میزان) به تقاضای برای نفت اوپک اضافه شد (به دلیل رشد اقتصادی سریعتر دنیا و یا عدم تحقق تولید غیراوپک) سازمان تنها به همان میزان به تولید خود اضافه کند یعنی در حد تقاضا برای نفت اوپک تولید کند نه کمتر (که بازار را از دست بدهد) و نه بیشتر (که قیمتها سقوط کند). کنفرانس می تواند به کمیته نظارت بر اجرای توافق نوامبر ۲۰۱۶ و یا دبیرخانه اوپک ماموریت دهد که شیوه تقسیم این افزایش احتمالی تولید بین اعضا را تدوین و به تصویب برساند و بر حسن اجرای آن ازسوی اعضا نظارت کند.

مهدی عسلی

کارشناس ارشد اقتصاد انرژی