"مویه‌های پامیر" روایتی تاریخی از شعر فارسی در افغانستان
به گزارش سرویس بین الملل ، مویه‌های پامیر کتابی از پژوهشگر جوان ایرانی «بهروز ثروتی» با موضوع شعر فارسی در افغانستان امروز است.
افغانستان کشوری است که بیش از همه دنیا با ایران و فرهنگ ایران مشترکات دارد.
این مشترکات از نظر زبانی، تاریخی و فرهنگی است و بی گمان مردم افغانستان بیش از مردمان دیگر به ایران و فرهنگ ایرانی عشق می‌ورزند و با آن قرابت دارند.
افغانستان امروز و شهرهای آن دارای بستر و تمدنی است که از زمان‌های گذشته ، زبان فارسی را با خود حمل کرده و تاثیر کلام نافذ «مولوی»، «رودکی»، «سنائی»، «حافظ» و «سعدی» در بطن آنها وجود دارد.
اشتراک زبان فارسی از دیرباز ایران و افغانستان را با یکدیگر پیوند معنوی داده است.
کتاب مویه‌های پامیر با اینکه دسترسی چندانی به منابع شعری افغانستان نداشته خیلی خوب تألیف شده و اثر بزرگ و سترگی است.
ثروتی در ابتدای این کتاب در 7 گفتار اولیه نظرات بسیار جالبی را مطرح کرده که می‌تواند مخاطب را با شعر امروز افغانستان آشنا کند و اگر این 7 گفتار را خواننده با دقت بخواند می‌تواند با سیر تاریخی شعر معاصر افغانستان آشنا شود.
نقاط قوت کتاب
مؤلف طی این 7 گفتار، به تاریخچه شعر امروز افغانستان، شعر مهاجرت، درونمایه‌ها و قالبهای شعر معاصر افغانستان، تأثیرپذیری شعر مهاجرت از شعر پس از انقلاب ایران، مقایسه شعر مهاجرت و شعر داخل افغانستان و تعهد در شعر مهاجرت پرداخته است و این مباحث، غالبا به شکلی تحلیلی همراه با بیان دلایل و عوامل است.
در همین راستا، می‌توان خوش بینی و نگاه مثبت مؤلف نسبت به جامعه مهاجر و اهل قلم آن را ستود.
پیش از این نیز 2 کتاب دیگر با ساختاری تقریبا مشابه و توسط پژوهشگران ایرانی درباره شعر امروز افغانستان چاپ شده است که عبارتند از «نمونه‌های شعر امروز افغانستان» به کوشش «چنگیز پهلوان» و «شعر زنان افغانستان» به کوشش مسعود میرشاهی.
ولی کتاب حاضر، برتری‌های خاص خود را دارد که از آن میان، می‌توان به مباحث کارآمد تحلیلی درباره شعر افغانستان و ویژگی‌های آن اشاره کرد.
دیگر ویژگی مهم کتاب، اطلاعات مفیدی است که درباره جریان‌های سال‌های اخیر شعر معاصر افغانستان به ویژه در محیط مهاجرت در آن آمده است، درحالی که در بسیاری از منابع موجود، درباره شعر سال‌های اخیر چیز بسیاری نمی‌توان یافت.
نقاط ضعف کتاب
بخش مهمی از کتاب، به گزینه‌ای از شعر امروز افغانستان اختصاص دارد. این گزینه نسبت به گزینه‌های مشابه، برتری‌هایی دارد، ولی با این حال بازهم بعضی اسامی مهم را در آن نمی‌توان یافت و برعکس بعضی شاعرانی که کمتر مجال طرح داشتند، در آن دیده می‌شوند.
مثلا از نسل پیشین، «یوسف آیینه» (از پیشگامان شعر نو افغانستان) و از نسل جوان کسانی چون «حسین حیدربیگی» و «محسن سعیدی» در کتاب غایب‌اند و این افراد می‌توانستند جایگزین بعضی اسامی موجود شوند.
همچنین در اطلاعاتی که از زندگی و آثار شاعران آمده است، بعضی اشتباه‌ها را می‌توان یافت که مهم‌ترین آن، یکی دانستن «علامه سید اسماعیل بلخی» و «حاجی محمد اسماعیل» و آمیختگی زندگی و شعر این دو فرد است.
مؤلف با اینکه در مورد شعر سال‌های پس از کودتای 7 ثور، به ویژه در محیط ایران اطلاعات نسبتا دقیقی آورده است، از جریان‌های شعری سال‌های پیش در داخل افغانستان، غالبا با اجمال یاد کرده است.
وی مثلا در گزارشی که از تحولات شعر مهاجرت داده است، حتی شب شعرهای مهاجران را با نام شرکت کنندگان آنان ذکر کرده است، ولی از کانون مهمی همچون انجمن نویسندگان افغانستان و فعالیت‌های آن در داخل افغانستان، چندان سخنی به میان نیاورده است.
این عدم توازن، شاید به سبب ارتباط بیشتر مؤلف با جریان‌های ادبی مهاجران در ایران بوده است.
موضوع دیگر قابل یادآوری این است که مؤلف کوشیده است غالب جریان‌های شعری و تحولات شعر افغانستان را به نحوی به جریان‌های شعری ایران مرتبط بداند البته این ارتباط در همه زمانه‌ها در حد چشمگیری وجود داشته است.
اما به نظر می‌رسد در این کتاب، به این موضوع بیش از حد پرداخته شده و در عوض از تأثیرات تحولات اجتماعی و سیاسی افغانستان بر شعر این کشور کمتر سخن گفته شده است.
مؤلف کتاب معتقد است که دلیل بسیاری از ایرادها و نقدهایی که بر این کتاب وارد است در دسترس نبودن مجموعه‌های شعر و بیوگرافی‌های کامل از شاعران است.
در این کتاب 66 نفر از شاعران افغانستان معرفی شدند اما شاهدیم که در این میان چند نفر از شاعران نامدار افغانستان از قلم افتادند و مطمئنا این مساله تعمدانه نبوده است و از عدم آشنایی با ادب معاصر افغانستان سرچشمه می‌گرفته است.
«محمدرضا ترکی» شاعر، پژوهشگر و استاد دانشگاه تهران درباره این کتاب می‌گوید: کتاب ثروتی پایان نگارش درباره شعر امروز افغانستان نیست، بلکه یک آغاز است و هنوز باید ادامه پیدا کند. برخی از لغزش‌های این کتاب به راحتی قابل رفع است.
کار ثروتی نسبت به کارهای دیگری که در این حوزه انجام پذیرفته کاری به روز است، نثر زیبا و قابل قبولی دارد و علی رغم کمبود منابع، خیلی خوب عمل کرده است.
وی با گلایه از عنوان «مویه‌های پامیر» که بر کتاب نهاده شده، گفت: عنوان کتاب را نمی‌پسندم. اگر در شعر افغانستان مویه هم وجود داشته باشد از سر ضعف و عجز نیست. همه می‌دانیم که در دل شعر افغانستان حماسه نهفته است.
یکی از نکات قابل بحث این کتاب هم عدم توازن بین معرفی شعرا است. از سوی دیگر من اشعار منتخب در این کتاب را مصداق حسن انتخاب می‌دانم. ارزش دیگر این کتاب از نظر من این است که این کتاب می‌تواند نقش دانشگاهی پر رنگی داشته باشد.
مؤلف در این کتاب در کنار بحثی مفصل درباره تاریخچه و ویژگی‌های این شعر، گزینه‌ای از آثار شاعران معاصر این کشور را همراه با زندگی نامه‌هایی از آنان، آورده است.
مویه‌های پامیر در سال 1386 توسط انتشارات بین المللی «الهدی» در تهران و در 2 هزار نسخه و 400 صفحه منتشر شده است.
/