ردیابی الکترونیکی کارت‌های بازرگانی یکبار مصرف
به همین خاطر تصمیم به گفت‌وگویی مفصل با فرود عسگری رئیس کل گمرک ایران گرفتیم تا در خصوص اقدامات گمرک بیشتر مطلع شویم.
در بخش نخستین این مصاحبه به موضوعاتی همچون مزیت حذف پروانه‌های کاغذی، پنجره واحد مرکزی، ساخت ایکس‌ری، مانیتورینگ الکترونیکی کالا و ... پرداختیم.
میزان: حذف پروانه‌های کاغذی در گمرکات کشور چه مزیت‌هایی دارد؟
عسگری: پروانه‌های گمرکی یا در اصطلاح عامیانه برگه سبز گمرکی در گذشته کاغذی صادر می‌شد و این برگه‌های کاغذی به راحتی جعل می‌شد، به طور نمونه دفاتری در بندر عباس تأسیس و پروانه‌های گمرکی را جعل می‌کردند به نحوی که خیلی‌ها اذعان دارند پروانه‌های جعلی این دفاتر خیلی واقعی‌تر از پروانه‌های اصلی به نظر می‌رسید؛ با این حال پس از الکترونیکی شدن گمرک، پروانه‌های کاغذی حذف و جای خود را به پروانه‌های الکترونیکی داده و تا الان هم ندیده و نشنیده‌ایم که کسی بتواند این پروانه‌ها را جعل و برای مقاصد قاچاق استفاده نماید.
میزان: چه تعداد استعلام الکترونیکی محموله انجام می‌شود؟
عسگری: به طور میانگین هم‌اکنون روزانه ۱۰۰۰۰ محموله از طریق نیروی انتظامی و یا دستگاه‌های ذی‌ربط از گمرک به شکل الکترونیکی استعلام می‌شود که آیا کالا قاچاق است یا غیرقاچاق و سامانه گمرک به طور خودکار و بدون دخالت نیروی انسانی پاسخ را در مدت ۲تا ۳ دقیقه برای مأموران نیروی انتظامی ارسال می‌کند. مقایسه کنید نحوه استعلام الکترونیکی را با زمانی که باید با گمرک نامه‌نگاری می‌شد و پروانه را ضمیمه نامه می‌کردند تا به صورت دستی پاسخ استعلام برای گمرک ارسال و پس از حداقل یک ماه جواب نامه ارسال شود که آیا این محموله‌ای که توقیف شده قاچاق هست یا نه؟!
میزان: پنجره واحد مجازی با چند سازمان الکترونیکی شده است؟
عسگری: ارتباط گمرک با ایجاد پنجره واحد مجازی با 27 سازمان الکترونیکی شده و همه این سازمان‌ها در فضای مجازی و بدون دخالت عامل انسانی اطلاعات و مجوزهای ترخیص کالاها را به گمرک ارائه می‌کنند، مقایسه کنید این وضعیت را با زمانی که همه مجوزهای ترخیص به شکل کاغذی تحویل داده می‌شد و روزی نبود که شاهد جعل مجوزهای کاغذی سازمان‌های مجوزدهنده برای قاچاق کالا در گمرک نباشیم.
میزان: آیا تبادل الکترونیکی اطلاعات با بانک مرکزی تأثیری بر روند عملکرد گمرک داشته است؟
عسگری: مدیریت منابع ارزی در شرایط ویژه اقتصادی با وجود تحریم‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و امروز با گمرک الکترونیک شاهد هستیم که اطلاعات کالاهای ترخیص شده که از منابع ارزی شبکه بانکی کشور استفاده کرده‌اند در بانک اطلاعاتی گمرک به‌روز و به لحظه موجود است و به صورت آنلاین در اختیار بانک مرکزی قرار می‌گیرد، حال مقایسه کنید با گذشته که پروانه‌های گمرکی کاغذی بوده و پس از مهر پروانه‌های کاغذی در گمرک به بانک عامل به صورت کاغذی موضوع تسویه ارزی ارسال و تعهدات ارزی تسویه می‌شد و بعدها این اسناد در دسترس نبود و جعل هم می‌شد و در مواقعی شاهد بودیم که اشخاص حقیقی و حقوقی بدون اینکه کالایی وارد کشور کنند از سیستم بانکی ارز دریافت کرده و منابع ارزی کشور را به تاراج می‌بردند.
میزان: آیا تا به امروز بانک اطلاعات تجارت خارجی راه اندازی شده است؟
عسگری: امروز کمتر کسی هست که به قابلیت‌های بزرگ‌ترین بانک اطلاعات تجارت خارجی کشور اذعان نکند و نقش این بانک اطلاعاتی را در پیشگیری و مبارزه با قاچاق کالا نادیده بگیرد؛ در گذشته نحوه کار بدین شکل بود که اطلاعات یک فرد به صورت مکاتبه‌ای از هر گمرکی که لازم بود استعلام می‌شد و گمرک محل اطلاعات ثبت شده را اعلام و پس از تجمیع؛ گزارش‌هایی ارسال می‌شد که فقط شامل وزن، ارزش، نوع کالا و کشور فروشنده بود؛ اکنون این امکان فراهم شده که در لحظه و به صورت آنلاین اطلاعات اشخاص حقیقی و حقوقی به تفکیک وزن، ارزش، نوع ارز، نحوه انجام معامله، ارزش کالا، بانک عامل، نحوه خرید، اظهارکننده و جزییات کامل قابل دسترسی است و این امکان را می‌دهد که بتوان تجارت خارجی کشور را در چارچوب اهداف مبارزه با قاچاق کالا و ارز و مدیریت بهینه منابع ارزی و واردات کالاهای ضروری راحت‌تر رصد کرد. ضمن اینکه تمامی مجوزهای ترخیص کالاها به تفکیک هر کالا در بانک اطلاعاتی گمرک موجود و قابل بهره‌برداری است.
میزان: اتصال الکترونیکی بارنامه‌ها به سامانه جامع گمرکی چه مزیت‌هایی دارد؟
عسگری: در حال حاضر مهمترین سند گمرکی در زمان اظهار بارنامه محسوب می‌شود و با گمرک الکترونیک بارنامه‌ها به صورت الکترونیکی و از طریق شرکت‌های حمل‌ونقل دریافت می‌شود، بنابراین ملاک ارزیابی و کارشناسی دربررسی اسناد گمرکی بارنامه الکترونیکی بوده و با این اقدام شرایطی فراهم شده تا اطلاعات بارنامه به صورت الکترونیکی با ثبت سفارش، مجوزهای ترخیص و اظهار فرد تطبیق داده شود و در صورت اظهار خلاف، سیستم به طور خودکار تخلف فرد اظهارکننده را تشخیص دهد؛ ضمن اینکه مسئولیت ارائه اطلاعات بارنامه از فرد اظهارکننده متوجه شرکت‌های حمل‌ونقل که بسیار معتبر هستند و درصد تخلف در آنها نسبت به اشخاص به مراتب کمتر است، خواهد بود.
میزان: مانیفست الکترونیکی به چه منظور صورت می‌گیرد؟
عسگری: مانیفست شامل اطلاعات محموله به تفکیک نوع کالا، وزن و دیگر مشخصات است که قبلاً به صورت کاغذی دریافت می‌شد و امروز کاملاً الکترونیکی و از طرف شرکت‌های حمل‌ونقل قبل از صدور ترخیصیه به گمرک ارسال می‌شود و این کار موجب شده تا علاوه بر حذف مانیفست کاغذی از چرخه اظهار و ترخیص کالا؛ اطلاعات کامل‌تر، معتبر و قابل اعتمادی در اختیار گمرک قرار گیرد و به نوعی شرکت‌های حمل‌ونقل در تجارت سالم و پیشگیری از قاچاق کالا درگیر شده‌اند. ضمن اینکه هم‌اکنون فاکتور و تعیین منشأ ارز هم در گمرک الکترونیکی شده و تمامی این اطلاعات به صورت هوشمند با هم تطبیق داده می‌شود.
میزان: مانیتورینگ الکترونیکی کالاهای ترانزیتی چه کاربردهایی دارد؟
عسگری: موضوع تسویه ردیف‌های مرزی و قصه پر غصه این مشکل را حتما شنیده‌اید که کالایی با رویه ترانزیت از یک مرز وارد و باید از مرز دیگری خارج می‌شد؛ برای این کار یک گمرک به گمرک دیگر نامه می‌فرستاد که فلان محموله به سمت شما آمده و در مواقعی نامه‌ها گم می‌شد یا گمرک مبدأ اعلام می‌کرد عامل انسانی یادش رفته که تسویه فلان ردیف مرزی را بزند و مشکلاتی از این قبیل که در نهایت پایان سال با چندین هزار ردیف مرزی تسویه نشده در ترانزیت مواجه بودیم و عملاً می‌توان گفت بخشی از آنها قاچاق شده بود، اما اکنون با سامانه مانیتورینگ ترانزیت تسویه ردیف‌های مرزی الکترونیکی و به‌روز شده و مشخص می‌شود که محموله ترانزیتی کی از گمرک مبدأ حرکت و در چه فاصله زمانی به گمرک مقصد رسیده و یا تاخیر داشته است و اینکه با چنین اقدام بزرگی تعداد ردیف‌های مرزی تسویه نشده از چندین هزار به تعداد انگشتان دست در سال ۱۳۹۵ رسیده است.
میزان: ردیابی الکترونیکی کارت‌های بازرگانی یکبار مصرف چگونه صورت می‌گیرد؟
عسگری: داستان پیرزن زاغه‌نشینی که صدها دستگاه خودروی لوکس پورشه وارد کرده بود را حتماً شنیده‌اید و از این قبیل افراد که متأسفانه تعدادشان هم بسیار زیاد است؛ متأسفانه عده‌ای افراد سودجو با سوءاستفاده از خلاهای قانونی کالاهای وارداتی را به نام افراد کم بضاعت وارد م کنن تا علاوه بر فرار از تخلفات احتمالی در گمرک؛ مالیات نیز نپردازند با این وجود بازرسی گمرک ایران در اقدامی قابل تحسین از طریق سامانه جامع گمرکی و سیستم‌های هوشمند؛ کارت‌های بازرگانی یکبار مصرف که عامل اصلی تخلفات گمرکی هستند را شناسایی و در موارد متعدد با رصد الکترونیکی از قاچاق کالا پیشگیری کرده است که البته این معضل از اشخاص حقیقی با تأسیس شرکت‌های صوری به اشخاص حقوقی تسری پیدا کرده و می‌بایست نظارت‌ها بر نحوه صدور این کارت‌ها تشدید شود.
میزان: تبادل الکترونیکی اطلاعات با بنادر چه قابلیت‌هایی دارد؟
عسگری: با الکترونیکی شدن گمرک شرایطی فراهم شده که تبادل اطلاعات با بندر در بستر فضای الکترونیکی صورت گیرد و اطلاعات تالی بارهای تخلیه شده بنادر در اختیار گمرک قرار گرفته و به صورت سیستمی تطبیق داده شود.
میزان: پیاده‌سازی طرح درب خروج هوشمند در چه مراحلی است؟
عسگری: گمرک از اواخر سال گذشته این طرح را پیاده‌سازی و دفتر توسعه و تجهیز گمرک در برخی گمرکات راهبندهای هوشمند را به جای درب خروج قرار داده که اطلاعات ترخیص و صدور پروانه الکترونیکی از طریق سامانه جامع گمرکی به راهبندهای هوشمند وارد و با کشیدن کارت هوشمند امکان عبور کامیون از درب خروج گمرک پس از کنترل و تطبیق اطلاعات کامل فراهم می‌گردد.
میزان: الکترونیکی شدن صدور قبض انبار چه تأثیری بر مبادلات گمرک دارد؟
عسگری: در گمرکات مهم و پرکار ارتباط گمرک با انبارها که زیر نظر سازمان بنادر و دریانوردی و به صورت پیمانکاری فعالیت می‌کنند الکترونیکی شده و بنابراین اطلاعات صدور قبض انبار و خروج محموله‌ها در اختیار دو طرف قرار می‌گیرد و با این کار از صدور قبض انبار جعلی یا سوءاستفاده از پته‌های بارگیری و ترخیص پیشگیری به‌عمل می‌آید.
میزان: آیا گمرکات به امکانات کنترلی تجهیز شده‌اند؟
عسگری: در دولت گذشته ۷ دستگاه ایکس‌ری کامیونی پیشرفته در گمرکات بوده که این تعداد در حال حاضر به ۱۳ دستگاه افزایش پیدا کرده فعال است. در حال حاضر یک دستگاه ایکس‌ری کامیونی بسیار پیشرفته که امکان ایکس‌ری محموله‌ها در حال حرکت را فراهم می‌آورد تحویل گمرک شده و در گمرک شهید رجایی بندرعباس فعال شده و به تدریج تمامی کانتینرهای ورودی به بندر شهید رجایی تحت پوشش ایکس‌ری قرار می‌گیرد. همچنین یک دستگاه پیشرفته دیگر نیز امسال خریداری و در گمرک دوغارون مستقر شده است. تمامی این تجهیزات از محل منابع داخلی گمرک خریداری شده است. یک دستگاه ایکس‌ری کامیونی نیز از طریق مناقصه جهت استقرار در گمرکات خراسان رضوی از محل 50 درصد اعتبارات استانی و 50 درصد اعتبارات گمرک ایران خریداری شده و در حال ساخت است.
میزان: قرارداد ساخت و خرید دستگاه ایکس‌ری به کجا رسید؟
عسگری: قرارداد ساخت و خرید 5 دستگاه ایکس‌ری کامیونی نیز با وزارت دفاع با هدف بهره‌گیری از توانمندی‌ها و تولیدات داخلی در ماه‌های گذشته منعقد شده که مدت این قرارداد 10 ماه است و از محل تولیدات وزارت دفاع در گمرکات بازرگان به تعداد 2 دستگاه و شلمچه، نوردوز و گلستان نیز هر یک به تعداد یک دستگاه نصب خواهد شد که براساس آخرین اقدامات، زمین گمرک بازرگان جهت نصب اولین ایکس‌ری تولیدی وزارت دفاع تحویل نمایندگان وزارت دفاع شده است.
میزان: بخش خصوصی در ساخت و خرید دستگاه ایکس‌ری چه نقش داشته‌اند؟
عسگری: گمرک ایران در اقدامی دیگر برای استفاده از توانمندی‌های بخش خصوصی جهت ساخت ایکس‌ری‌های پیشرفته کامیونی فراخوانی را منتشر کرده که شرکت‌های واجد شرایط انتخاب شده‌اند و مراحل نهایی انعقاد قرارداد با این شرکت‌ها انجام شده و برای اولین شرکت انتخاب شده، گمرک میلک جهت نصب مشخص شده است.
توافق با سازمان انرژی اتمی جهت تولید یک دستگاه ایکس‌ری کامیونی پیشرفته در مرحله اول، از دیگر اقدام‌های گمرک در این خصوص است. تفاهم‌نامه تولید آن نیز پیش از این توسط طرفین امضا و عملیاتی شده است. قرار است با توجه به توانمندی‌های دانشمندان سازمان انرژی اتمی در تولید ایکس‌ری‌های پیشرفته در ماه‌های آینده سفارشات بیشتری به این سازمان داده شود.
همچنین توافق با سازمان راهداری جهت خرید 2 دستگاه ایکس‌ری کامیونی و توافق با منطقه آزاد اروند جهت تحویل یک دستگاه دیگر، از دیگر اقدامات گمرک در این خصوص است.
میزان: سرمایه‌گذاران خارجی در ساخت و خرید دستگاه ایکس‌ری نقش داشته‌اند؟
عسگری: اضافه می‌نماید در اقدامی دیگر مقرر شده که کشور ژاپن هم منابع مالی خرید ۲ دستگاه ایکس‌ری پیشرفته کامیونی را در چارچوب کمک و همکاری‌های مشترک با جمهوری اسلامی ایران براساس برجام در اختیار گمرک ایران قرار دهد. تفاهم‌نامه کمک‌های مالی کشور ژاپن برای خرید ۲ دستگاه ایکس‌ری پیشرفته فی‌مابین معاونت توسعه مدیریت و منابع گمرک ایران و طرف ژاپنی منعقد شده تا تسهیلات خرید 2 دستگاه ایکس‌ری کامیونی را در اختیار گمرک ایران قرار دهند. براساس آخرین اقدامات در این خصوص تفاهم‌نامه مالی با شرکت طرف ژاپنی و معاونت یادشده صورت پذیرفته و جذب تسهیلات مربوطه در حال انجام است.
میزان: کارشناسی مجازی گمرک به چه صورت انجام می‌شود؟
عسگری: با اجرای این طرح اظهارنامه‌های در جریان هر گمرک به صورت مجازی برای کارشناسی؛ در اختیار کارشناس گمرک دیگری قرار می‌گیرد. در واقع ارباب رجوع نمی‌داند که پرونده‌اش در اختیار کدام کارشناس و چه گمرکی است و عملاً به طور نمونه کالایی که در گمرک شهید رجایی بندرعباس اظهار شده توسط کارشناس گمرک بازرگان رسیدگی می‌شود.
میزان: سامانه ثبت و دریافت شماره شناسه گوشی‌های وارداتی در گمرک وجود دارد؟
عسگری: از اوایل سال گذشته تمامی واردکنندگان گوشی‌های تلفن همراه موظف شده‌اند اطلاعات شماره شناسه بین‌المللی گوشی‌های وارداتی یا در اصطلاح IMEI را در سامانه جامع گمرکی ثبت نمایند. با این اقدام شناسایی گوشی‌های قاچاق از غیرقاچاق به راحتی امکان‌پذیر است.
میزان: کاربرد تله‌های الکترونیکی در گمرکات چیست؟
عسگری: با هوشمندسازی ورود اطلاعات امکان رهگیری تخلفات و قاچاق گمرکی آسان‌تر شده و اگر اظهارکننده اقدام به اظهار خلاف واقع نماید اطلاعات اظهار شده با اطلاعات مانیفست و بارنامه الکترونیکی تطبیق و تقاطع‌گیری می‌شود و در صورت مغایرت در سیستم به صورت علامت‌های هشدار اعلام می‌شود که اطلاعات اظهار شده با مانیفست یا بارنامه و در مواقع لزوم با سایر اسناد ترخیص مطابقت ندارد و تخلفی صورت گرفته است و سیستم به صورت خودکار قفل می‌شود.