«جاذبه ترس» یا «فروپاشی برجام»؟/ ۷ روز تا اعلام نظر ترامپ/ اتمام حجت ایران
او پیش‌تر گفته بود که "تصمیمش را درباره «ماندن» یا «نماندن» در برجام گرفته است اما آنرا فعلا نمی‌گوید"!
پیش‌تر در گزارشی با عنوان غروب برجام نزدیک است؟ رئیس‌جمهور سبک‌مغز تصمیم می‌گیرد! به موضع‌گیری‌ها و گمانه‌زنی‌ها در هیئت حاکمه آمریکا و سایر طرف‌های دخیل در برجام پیرامون «ماندن» یا «نماندن» آمریکا در توافق هستهای پرداختیم.
بحث‌ها پیرامون تصمیم گیری نهایی ترامپ در قبال «برجام» از حدود دو سه ماه پیش در محافل سیاسی و رسانه‌ای مطرح شد و در اواخر شهریور امسال نیز در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل بر دامنه بحث‌ها در این رابطه افزوده شد.
«برجام‌ستیزی» ترامپ و دوستان
ترامپ و مشاوران و استراتژیست‌هایش در ماه‌ها و روزهای اخیر از هر فرصت و تریبونی برای «برجام ستیزی» بهره بردند. موعد آنها برای تصمیم گیری نهایی در قبال برجام هفته آینده به سر می‌آید. ۲۳ مهر برابر با ۱۵ اکتبر، تاریخی است که ترامپ و تیمش قرار است نسبت به پایبندی یا عدم پایبندی ایران به برجام و اینکه آیا آمریکا در این توافق می‌ماند یا خیر، اظهارنظر کند.
گمانه زنی‌های متعدد
از منابع نزدیک به رئیس‌جمهور آمریکا اخبار متناقضی به گوش می‌رسد؛ عده‌ای می‌گویند ترامپ در 15 اکتبر، پایبندی ایران به برجام را تایید می‌کند و حکم به باقی ماندن آمریکا در این توافق چندجانبه می‌دهد. عده‌ای اما نظر مخالف دارند و معتقدند ترامپ حتی برای خروج از برجام تدارکات لازم را هم دیده است. گمانه زنی دیگری هم وجود دارد و آن این است که ترامپ در عین حال که از صدور رای در باب پایبندی یا عدم پایبندی ایران به برجام، استنکاف می‌کند، پرونده توافق هستهای را به کنگره واگذار می‌کند تا تصمیم نهایی را در رابطه با آن، 535 کنگره‌نشین آمریکا بگیرند.
آسوشیتدپرس در همین رابطه ادعا کرده است که «ترامپ احتمالا روز ۱۲ اکتبر (۲۰ مهر) تصمیم خود در قبال برجام را اعلام می‌کند. وی در این سخنرانی برجام را خلاف منافع امنیت ملی ایالات متحده توصیف می‌کند تا تصمیم‌گیری در مورد سرنوشت برجام به کنگره محول شود».
حفظ برجام به موازات افزایش فشار به ایران
البته در این رابطه فرضیه معکوس دیگری وجود دارد؛ فرضیه‌ای که به ادعای نشریه «پلیتیکو» راهبردی تدوین شده از سوی «هربرت مک‌مستر» مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور آمریکا در قبال ایران است و به موجب آن، برجام به موازات افزایش فشار بر ایران حفظ خواهد شد؛ یعنی ترامپ هرچند از صدور تائیدیه پایبندی ایران به برجام خودداری می‌کند، اما در عین حال با رایزنی با کنگره، از نمایندگان خواهد خواست تحریم‌ها را بازنگردانده و برجام را حفظ کنند.
بنا به ادعای نشریه پلیتیکو، این طرح مک‌مستر پیشنهاد می‌دهد که همزمان کاخ سفید با همکاری کنگره و شرکای اروپایی آمریکا، فشار به ایران را در حوزه‌های خارج از برجام از جمله مقابله با فعالیت‌های منطقه‌ای تهران افزایش دهند.
«رکس تیلرسون» وزیر خارجه آمریکا، چهارشنبه هفته گذشته با گفتن این جمله که «برجام تمام مسئله ما با ایران نیست و روابط ما با ایران بر این اساس تعریف نمی‌شود»؛ به نوعی تلویحی بر استراتژی فوق‌الذکر یعنی حفظ برجام به موازات افزایش فشار به ایران تاکید کرد. موضوعی که در داخل از آن با عنوان تلاش آمریکا برای «غیر هستهای سازی برجام» نام برده می‌شود. پیش‌تر در گزارشی با عنوان بازگشت غیرقابل‌باور/ "نه" ایران به غیرهسته‌ای‌سازی برجام به این موضوع پرداختیم.
اعلام نظر سوم
ترامپ در حدود 9 ماه ریاست جمهوری خود تاکنون 2 بار در فواصل زمانی 90 روزه و 120 روزه در باب برجام و اینکه ایران به مفاد توافق هستهای پایبند بوده است، اعلام نظر مثبت کرده است و 15 اکتبر (23 مهر) سومین باری خواهد بود که ترامپ در باب برجام اعلام نظر خواهد کرد؛ اعلام نظری که با استناد به برخی گمانه زنی‌هایی که در محافل سیاسی و رسانه‌ای مغرب زمین صورت گرفته است به احتمال زیاد اینبار با پاسخ «نه» ترامپ همراه خواهد بود و این امر بدین معناست که ترامپ پایبندی ایران به مفاد برجام را تایید نخواهد کرد و در نتیجه «تمدید تعلیق تحریم‌های هستهای ایران» از سوی رئیس جمهور آمریکا به امضا نخواهد رسید و این موضوع به صریح‌ترین شکل ممکن، تخطی از برجام و به معنای خروج آمریکا از این معاهده بین‌المللی است. البته موضع دیگری در مقابل این دیدگاه هست که به آن اشاره شد.
تکاپوی اروپایی‌ها برای حفظ برجام
هفته گذشته پایگاه روزنامه «گاردین» نوشت که رد برجام از سوی ترامپ قطعی است و کشورهای اروپایی پس از شکست در ترغیب رئیس‌جمهور آمریکا برای اعلام پایبندی ایران به توافق هستهای، اکنون برای حفظ برجام به نمایندگان کنگره و مجلس سنا چشم دوخته‌اند. اشاره این رسانه انگلیسی به رایزنی‌هایی است که از حدود 15 روز گذشته سفرای سه کشور اروپایی آلمان، انگلیس و فرانسه با تصمیم گیران دولتی و مجلسی آمریکا پیرامون برجام آغاز کرده‌اند و به نظر می‌رسد تلاش‌های آنها در بخش دولتی به شکست انجامیده است.
نظر متفاوت وزیر دفاع!
البته در درون دولت ترامپ هستند صاحب منصبانی که برای حمایت علنی از برجام، اکراه و ابایی ندارند و خطرات نقض یکجانبه آنرا به رئیس جمهور سبک مغز آمریکا گوشزد می‌کنند؛ «جیمز متیس» وزیر دفاع آمریکا یکی از این افراد است؛ وی هفته گذشته در کمیته تسلیحات سنای آمریکا، برجام را به نفع منافع آمریکا دانست و بر ضرورت حفظ آن تاکید کرد.
«هیتر نوئرت» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا فردای اظهارات حمایت آمیز متیس از برجام در کنفرانس مطبوعاتی‌اش پیرامون این اظهارات گفت که «متیس فقط یکی از افراد متعددی است که ترامپ در رابطه با برجام با آن ها رایزنی می‌کند.
جاذبه ترس
«جاذبه ترس» نام یکی از شگردهای پروپاگانداست. در این تکنیک سعی می‌شود، پیرامون مقوله‌ای که تحقق آن در هاله‌ای از ابهام است، خوف و هراس ایجاد شود. ظاهرا ترامپ تکنیک «جاذبه ترس» را به خوبی آموخته است. اوایل هفته گذشته رسانه‌های آمریکایی فاش کردند که ترامپ در یک جلسه در دفتر کارش در حین آموزش اصول مذاکرات تجاری به «رابرت لایتیزر» نماینده تجاری آمریکا، خطاب به او گفته که «باید به طرف قرارداد بگویی۳۰ روز مهلت دارند. باید بگویی، این آدم دیوانه است و هر لحظه ممکن است از توافق خارج شود».
به نظر می‌رسد، ترامپ در قبال «برجام» و «ایران» نیز تکنیک «جاذبه ترس» را در پیش گرفته است. وی پنجشنبه شب هفته گذشته در ضیافت شام با جمعی از ژنرال‌های آمریکایی، به وضوح از این تکنیک رونمایی کرد؛ آنجایی که گفت « ما امشب، اینجا نظامی‌های عالی دنیا را داریم. می‌دانید به این چه می‌گویند؟ شاید آرامش قبل طوفان»!
ساعاتی قبل از این اظهارات کنایه آمیز و ابهام آلود ترامپ، «سارا سندرز» سخنگوی کاخ سفید در جریان نشست خبری خود گفت که «رئیس‌جمهور تصمیم خود را درباره برجام گرفته و آن را در زمان مقتضی اعلام می‌کند. تمرکز اصلی او بر راهبردی جامع در مورد نحوه رفتار با ایران بوده و این چیزی بوده که از تیمش خواسته است».
موضع تهران در قبال خروج آمریکا از برجام
اما گزاره‌های ذکر شده در بالا تنها یک بخش ماجراست که صرفا مختص آنسوی آتلانتیک است؛ بخش دیگر اینجا در قلب تهران جاری است؛ جاییکه مقامات مسئول کشورمان صریحا نسبت به لگدپراکنی ترامپ به برجام موضعگیری کرده‌اند.
محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در طول دو سه هفته اخیر بویژه در مدت زمان اقامت در نیویورک، در بیش از 10 مصاحبه مطبوعاتی، صریحا تبعات خروج آمریکا از برجام را به تصمیم گیران واشنگتن گوشزد کرد.
ظریف 7 مهر در مصاحبه با دو روزنامه انگلیسی«گاردین» و«فایننشال تایمز» صریحا اعلام کرد «چنانچه آمریکا از برجام خارج شود و اروپا نیز از تصمیم واشنگتن تبعیت کند، آنگاه توافق هستهای فرومی‌پاشد و ایران دارای برنامه هستهای پیشرفته تری خواهد شد».
وزیر امور خارجه کشورمان همچنین در مصاحبه با «چارلی رز» مجری سرشناس شبکه آمریکایی«پی بی اس» نیز گفت که «اگر ترامپ از برجام خارج شود ممکن است با یک بحران هستهای دیگر مواجه شود».
اما ظریف در مصاحبه ای با شبکه الجزیره که روز شنبه (15 مهر) منتشر شد، با طرف آمریکایی در قضیه برجام اتمام حجت کرد و گفت که «هرگونه اقدام آمریکا در نقض برجام به عقب‌نشینی نسبی یا کامل ایران از برجام منجر می‌شود و ایران از تهدید تحریم‌ها هراسی ندارد».
روحانی نیز روز شنبه 15 مهرماه در مراسم آغاز سال تحصیلی دانشگاه‌ها در دانشگاه تهران، طی سخنانی ضمن حمایت مجدد از توافق هستهای، اشاره‌ای هم به موضعگیری‌های خصمانه ترامپ در قبال این توافق چندجانبه داشت و گفت که «در برجام به منافعی رسیدیم که ۱۰تا ترامپ هم نمی‌تواند آنرا برگرداند».
اما قاطعانه‌ترین واکنش در داخل کشور نسبت به ابهام آفرینی‌های برجامی ترامپ را سرلشکر جعفری فرمانده کل سپاه اتخاذ کرد؛ وی روز یکشنبه 16 مهرماه در جلسه‌ی شورای راهبردی سپاه، تاکید کرد که «آمریکایی‌ها بدانند، جمهوری اسلامی ایران از فرصت رفتار احمقانه دولت ترامپ با برجام برای ایجاد جهش در برنامه‌های موشکی، منطقه‌ای و دفاعی متعارف خود استفاده خواهد کرد».
به هر ترتیب باید یک هفته دیگر صبر کرد؛ ترامپ یکشنبه هفته آینده 15 اکتبر 2017 برابر با 23 مهر 96، نظر نهایی خود را در قبال «برجام» اعلام خواهد کرد؛ چنانچه او پایبندی ایران را به برجام تایید نکند و از امضای تمدید تعلیق تحریم‌های هستهای ایران خودداری کند، بدین معنا خواهد بود که برجام از جانب آمریکا نقض شده است؛ آنگاه باید منتظر واکنش تهران بود؛ واکنشی که از دو حالت خارج نیست،«خروج از برجام یا ادامه برجام بدون آمریکا»...