مشکلات آبی "ایران و افغانستان" با حسن نیت قابل حل است

به گزارش سرویس بین الملل هارون نجم پور معاون سفیر افغانستان در تهران با اشاره به معاهده آبی که بین ایران و افغانستان در سال ۱۳۵۱ منعقد شد، گفت: این معاهده کاملاً مورد اجرا قرار گرفته و افغانستان متعهد به اجرای آن است. این قرارداد راجع به آب هیرمند است و نه خود رود هیرمند، چون قسمت بسیار کمی از این رودخانه مرز را تشکیل می دهد و تنها شاخه ای از آن داخل خاک ایران است.

وی اظهار داشت: باید گفت که قرارداد برای هر دو طرف محترم است و هردو طرف به آن پایبندند. در آخرین مذاکراتی هم که در کمیته های مشترک پنجگانه به خصوص در کمیته آب بین هیئت های دو کشور صورت گرفت، مقامات دو کشور التزام و تعهد خویش را برای عمل به این قرارداد بیان داشتند. این قرارداد ۲ پروتکل ضمیمه ای دارد که یکی از این پروتکل ها در مورد تشکیل کمیسران آب هلمند بین دو کشور است.

معاون سفیر افغانستان در تهران بیان کرد: پس از سقوط طالبان و بهتر شدن وضعیت امنیتی درافغانستان، ۱۸ نشست کمیته مشترک کمیسران آب هلمند/ هیرمند بین دو طرف در «کابل»، «نیمروز»، «تهران» و «زابل» برگزار شده است. شما اگر به صورتجلسه های نشست ها مراجعه کنید، متوجه واقعیت خواهید شد که خود ایران میزان آبی که سالانه از هیرمند وارد خاک این کشور می شود را تایید کرده است. قابل ذکر است که طبق معاهده در سال غیر نرمال آبی، حقابه ایران کاهش پیدا می کند. یعنی اگر آبگیری رود هیرمند در یک سال کمتر از ۵ میلیارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعب باشد حقابه ایران نیز بر اساس معاهده طبق جدول تعیین شده کاهش پیدا می کند.

نجم پور گفت: اما در حالت سال آبی نرمال بدون شک آب از هیرمند وارد ایران شده و این روند ادامه خواهد داشت. نکته ای که وجود دارد این است که ما هنوزهم ساختارها و زیر ساخت های لازم را در افغانستان نداریم که بتوانیم آنطور که گفته می شود آب را کنترل کنیم و هنوز در افغانستان سیستمی که ما بتوانیم آب را کنترل کنیم تا بتوانیم ماهانه حقابه ایران را طبق معاهده بدهیم ساخته نشده است. بنابراین اگر آب داخل رود وجود داشته باشد، خشکسالی نباشد و بارندگی نیز صورت گرفته باشد، این آب جاری خواهد بود.

وی در گفتگو با مهر عنوان کرد: در سفری که سال گذشته به زابل داشتم «معصومه ابتکار» رئیس سازمان محیط زیست و گروهی از دیپلمات ها و دوستان ایرانی نیز حضور داشتند، در آنجا استاندار سیستان و بلوچستان به خانم ابتکار اعلام کرد که در سال ۱۳۹۴ بیش از ۲ میلیارد و یکصد میلیون متر مکعب آب داخل هامون شده است. این نشان دهنده چیست؟ یعنی سالانه بیشتر از ۳ برابر مقدار حقابه ایران، آب وارد ایران می شود.

معاون سفیر افغانستان در تهران بیان کرد: مقامات ایرانی خود عمق مسئله را می فهمند و در مذاکرات رو در رو و نشست های تخصصی این مسئله با جزئیات بحث و مورد بررسی قرار گرفته است. ما به این معاهده متعهدیم و حقابه ایران همیشه پرداخت شده و خواهد شد و هیچ مشکلی در این زمینه وجود ندارد. هر سدسازی که در داخل افغانستان صورت می گیرد تغییری در این معاهده بوجود نخواهد آورد.

نجم پور افزود: طبق ماده ۳ معاهده هر سال افغانستان حقابه ایران را پرداخت می کند. طبق ماده ۵ افغانستان نیز هیچ اقدامی که مانع دسترسی ایران به حقابه اش گردد، انجام نخواهد داد. اما طبق همین ماده پنجم اگر میزان آب در دلتا بیشتر هم باشد ایران حق ادعای مازاد بیشتر از معاهده را ندارد.

وی گفت: مشکلی که در این زمینه وجود دارد این است که منطقه با کم آبی موجه است و بحران کم آبی متاسفانه منطقه را تحت فشار قرار داده است و شاید حتی اگر آب از رودهای دیگر افغانستان هم وارد ایران شود شاید کفاف این منطقه را ندهد و مشکل در واقع در همین جاست.

نجم پور اظهار داشت: ما هنوز در افغانستان و به بخصوص در ولایت «نیمروز» ساخت و سازهایی نداریم که بتوانیم آب را کنترل و پرداخت نکنیم و هنوز این ظرفیت در افغانستان وجود ندارد، بنابراین اگر آبی نمی رسد به این معناست که آبی وجود ندراد.

وی گفت: سد کجکی در چند صد کیلومتری داخل افغانستان و در ولایت هلمند واقع است و از مرز فاصله زیادی دارد و بعد از آن هم چند رود دیگر با رود هلمند یکجا می شوند. همان طور که در بالا هم گفتم ما در داخل افغانستان هیچ اقدامی نمی کنیم که مانع دسترسی ایران به حقابه شود. اگر صورت جلسه های کمیسران آب هلمند را که در آن آمار دقیقی از مقدار میزان آبی که به ایران داده شده و تاییدی که از سمت ایران از مقدار آب دریافتی صورت گرفته، مطالعه کنید به واقعیت ها پی خواهید برد.

معاون سفیر افغانستان در تهران گفت: حتی اگر کم آبی هم وجود داشته باشد، حقابه ۸۲۰ میلیون مترمکعبی ایران پرداخت می شود؛ اما اگر سال، سالِ غیر نرمال آبی باشد، حقابه ایران کاهش پیدا می کند.

نجم پور گفت: اول اینکه در معاهده توضیحات و جزییات ذکر نشده است. طبق معاهده میزان ۸۲۰ میلیون مترمکعبی که افغانستان به عنوان حقابه به ایران می دهد، می تواند برای هامون ها استفاده شود.

معاون سفیر افغانستان در تهران اظهار داشت: در حدود ۴۰ سال قبل و طبق محاسبه ای که انجام شد تقریبا حدود ۳۰۰ هزار نفر در این منطقه زندگی می کردند و اراضی زیر آب نیز حدود ۱۷۰ هکتار یا کمتر بود وهمه اینها یعنی حق شرب و حق کشاوزی و محیط زیست و هامون ها در نظر گرفته شده بود.

وی بیان کرد: مشکل در جای دیگری است و آن احیای چاه نیمه ها در نزدیکی هامون ها می باشد که سبب این موضوع شده است. وقتی آبی را که داخل ایران می شود وارد چاه نیمه ها می کنید، خوب طبیعی است که آب به هامون وارد نمی شود و خشک می شود.

نجم پور گفت: موضوع اصلی و مهم این است که خود ایران هم در معرض بحران کم آبی و خشکسالی قرار دارد. شما خودتان از وضعیت دریاچه ارومیه مطلع هستید، از وضعیت زاینده رود مطلع هستید. این گرد وغبارهایی که وارد می شود را می دانید و این ها همه مشکلات منطقه ای است؛ ولی بعضی اطلاعاتی که در این خصوص داده می شود دقیق نیست.

معاون سفیر افغانستان در تهران افزود: در واقع وقتی که هامون ها پر می شدند و آب سرریز می شد دوباره به داخل خاک افغانستان سرازیر می شد و «گود زره» را که یکی از بزرگترین آبگیرها در اکوسیستم منطقه بود، سیر آب می کرد. اما گودزره حالا کاملا خشک است و آب ندارد که در نتیجه تعداد زیادی از افراد این مناطق مهاجرت کرده اند و الان نیمروز افغانستان نیز کاملا خشک است و آب آشامیدنی هم به طور محدود به کمک دولت ایران در چند نقطه شهر نیمروز تهیه می شود.

نجم پور خاطرنشان کرد: آب بدون شک جریان دارد و وارد ایران می شود، حقابه ایران نیز مشخص است و ما حقابه ایران را می پردازیم و ایران آب مورد نیاز را دریافت می کند. مابقی آب طبق معاهده در داخل افغانستان به مصرف می رسد. چرا که رود هلمند، رود افغانستان است و این آب نیز آب افغانستان است. وضعیت هامون ها همانطور که برای ایران نگران کننده است برای ما نیز نگران کننده است.

وی بیان کرد: بحث مهاجرین یک بحث انسانی است و مهاجرین افغانستان به خاطر جنگ و تجاوزی که به افغانستان صورت گرفت مجبور شدند که خانه و کاشانه خودرا ترک کنند؛ جنگی که توسط قدرت های بزرگ منطقه و در راس آن شوری در افغانستان صورت گرفت. افغانستان به نمایندگی از منطقه و جهان علیه تجاوز سرخ شوروی جنگید و از امنیت منطقه دفاع کرد. بدون شک اگر مردم ما مقاومت نمی کردند وضعیت کنونی منطقه و حتی جغرافیای منطقه شاید اکنون اینگونه نبود.

نجم پور گفت: شاید روس ها پیشروی می کردند و به افغانستان به هیچ وجه بسنده نمی کردند و حال این مهاجرین مجبور به ترک خانه و کاشانه خود شدند و مهاجرت یک پدیده مثبت نیست و هیچکس راضی نیست خانه و کاشانه و دیار خود را ترک کند، این یک بحث موقت انسانی است و هیچ ارتباطی به آب ندارد و ما هیچ وقت این دو را به یکدیگر ارتباط نمی دهیم.

معاون سفیر افغانستان در تهران گفت: هر کشوری طبق اصول و قواعد بین المللی و اصول و قواعد منطقه ای و دین مقدس اسلام بحث مهاجران و پذیرش آنها را قبول دارد.

وی افزود: وقتی ایران از مهاجرین افغانستان پذیرایی می کرد در زمان جنگ ایران و عراق بود و شوروی اعلام کرد که برای پذیرش مهاجرین افغان به ایران کمک کند؛ اما حضرت امام خمینی(رحمة الله علیه) این خواست را نپذیرفت؛ چرا که این جدا از مسائل سیاسی است و یک بحث انسانی است و ما هیچ گاه چنین تفکر و سیاستی نداریم که از آب خود سوء استفاده کنیم. چرا که آب بحث متفاوتی با سایر منابع طبیعی دارد.

معاون سفیر افغانستان در تهران بیان کرد: نیاز آب و بحث حیات یک بحث اساسی است و بحث سد سلما به هیچ وجه نباید تنش زا باشد چرا که این سدی است در چند صد کیلومتری در داخل مرزهای افغانستان است و ۶۵۰ میلیون متر مکعب ظرفیت آبگیری دارد و چندین رودخانه دیگر هم هست که وارد هریررود می شوند و بنابراین آب تا جایی که ممکن است جریان پیدا می کند.

نجم پور گفت: حوزه آبریز هریرود در منطقه و در داخل خاک افغانستان و ایران است. یعنی در هریرود مرزی چند رود از داخل ایران می ریزد مانند «کشف رود» و «جام رود». در مورد هریرود ما مطالبات و دیدگاه های خود را در این زمینه داریم و ایران نیز دیدگاه های خود را دارد.

معاون سفیر افغانستان در تهران گفت: در بعضی از موارد ایران در پایین دست و در بعضی از موارد ما در پایین دست قرار داریم و ما یک هریرود داخل افغانستان را داریم و یک هریرود مرزی را. در مورد همه اینها طرفین در حال مذاکرات هستند و اگر جایی افغانستان مطالباتی داشته باشد که آب باید از ایران به هریرود بیاید ایران باید اقدام کند و در طرف مقابل هم به همین شکل.

وی افزود: در بحث آب هریرود دو طرف آماده مذاکرات هستند و به یک سری تفاهماتی هم در این مورد رسیده اند و این به عنوان یک بحث در حوزه آبی مطرح است و این یک مشارکت دو جانبه است و تحقیقات و مطالعات در این زمینه انجام خواهد شد و مذاکرات برای رسیدن به یک نتیجه قابل قبول و برد- برد برای طرفین در حال انجام است.

نجم پور در رابطه با برگزاری مذاکرت بین ایران و افغانستان، گفت: این مذاکرات در کمیته های پنجگانه در جریان است و یک نشست در تهران برگزار شد و قرار است نشست آینده نیز در کابل برگزار گردد. در نشست تهران دو طرف با دیدگاه های یکدیگر آشنا شدند و در جلسه بعدی که در کابل صورت خواهد گرفت این مذاکرات ادامه پیدا می کند.

معاون سفیر افغانستان در تهران گفت: در این کمیسیون ها معاونین وزرای دو کشور که از طرف ایران «عباس عراقچی» معاون وزیر خارجه ایران و از طرف افغانستان «فهیم ضیایی» معاون وزارت زارعت افغانستان حضور دارند.

وی بیان کرد: اواخر سال گذشته آخرین نشست کمیسران آب هلمند بین ایران و افغانستان در مورد رود هیرمند برگزار شد. این جلسات طبق پروتکل اول ضمیمه ای معاهده برگزار می شود. در سال قبل (۱۳۹۵) توافق شد تا جلسات کمیسران آب هلمند به طور منظم و هر سه ماه یک بار در شهرهای تعیین شده برگزار شود و شاید در بعضی موارد تاخیر هایی نیز صورت بگیرد؛ اما سالی یک بار تا دو بار قطعا این جلسات برگزار می شوند.

نجم پور گفت: در حال حاضر ریاست این کمیته ها را «وطن فدا» از طرف ایران «سلطان محمودمحمودی» از طرف افغانستان به عهده دارند. این نشست ها به صورت متناوب در کابل و نیمروز و تهران و سیستان برگزار می شوند و این کمیسیون ها خود نشست های فرعی دارند و طرفین دائما در تماس اند و اطلاعات لازم از طریق آنان تبادل می شود و همکاری های لازم صورت می گیرد.

معاون سفیر افغانستان در تهران گفت: من پیش تر هم گفتم دیدگاه های ما در مورد هامون متفاوت است. هر یک از طرفین مطالبات و در خواست هایی دارند و خواست افغانستان این است که حقابه ای که به ایران داده می شود طوری تقسیم شود که به هامون برسد.

وی با اشاره به مشکلات آب شرب و کشاورزی هامون گفت: مشکل سر این میزان آب نیست و مشکل به خاطر شرایط زیست محیطی و خشکی منطقه و احیای چاه نیمه ها است. چه بسا که اگر بیشتر از این مقدار هم افغانستان آب به ایران بدهد بازهم مشکل سیستان حل نخواهد شد.

نجم پور گفت: از دید ما بسیار سخت خواهد بود که در تعاریف بین المللی، برای بین المللی بودن هلمند تعریفی واحد پیدا کرد. من فکر می کنم که هلمند رود بین المللی نیست؛ چرا که منبع تغذیه و سرچشمه آن از افغانستان است. رودی را می توان بین المللی گفت که سرچشمه آن از چند کشور باشد، هیرمند صد در صد از افغانستان سرچشمه می گیرد و بخش کوچکی از آن را رود مرزی تشکیل می دهد. در معاهده ای که دو کشور امضا کردند ۸۲۰ میلیون متر مکعب آب وارد ایران می شود و شامل استفاده های مختلف از جمله آبگیری هامون ها است.

وی بیان کرد: گفتگوها صورت گرفته است و مذاکرات بین طرفین در جریان است و بدون شک طرفین به یک تفاهم کلی خواهند رسید، اما در رابطه با هامون ها و حوزه آبی هیرمند همان معاهده سال ۵۱ در حال اجراست و طبق معاهده تمام اقدامات صورت می گیرد و آب وارد ایران می شود و این آب باید وارد هامون ها نیز شود.

نجم پور گفت: افغانستان به آنچه تعهد کرده پایبند است و حقابه ایران هم پرداخت شده و می شود. علاوه بر آب دریای هلمند از چند رودخانه دیگر افغانستان مقداری آب وارد هامون ها می شود و هیچ گونه ممانعتی از سمت افغانستان برای ورود آب به هامون ها صورت نگرفته است. بدون شک ما به حفظ اکوسیستم منطقه و طبیعت منطقه پایبند هستیم؛ اما موضع گیری ها که بعضا در مطبوعات صورت می گیرد، درست نیست.

معاون سفیر افغانستان در تهران گفت: در مجموع افغانستان دید مثبت به این قضیه دارد و با حسن نیت تمام در این مورد اقدام خواهد کرد. البته ما ۵ حوزه آبی داریم که ۴ تا شامل حوزه های آبی مشترک می شود و یکی از آن هم داخلی است و در این راستا باب گفتگو و مذاکره و همکاری باز است و هیچ محدودیت و تنگ نظری هم وجود ندارد، به خصوص در مورد کشور دوست و برادر جمهوری اسلامی ایران.

نجم پور افزود: شما می دانید که منطقه دچار کم آبی شده است و بخش بزرگی از مشکلات ناشی از تغییرات جوی و اقلیمی است. ما خود در داخل افغانستان به مشکلات بسیار زیاد کم آبی مواجه هستیم و شهر «زرنج» در استان نیمروز هم از خشکسالی و کم آبی رنج می برد. با این همه، هر ساله بالاتر از ۲ تا ۳ میلیارد متر مکعب آب وارد ایران می شود.

وی افزود: مدیریت آبها در داخل افغانستان حق ماست و ما باید آب خود را سازماندهی و کنترل کنیم و این به نفع همسایگان ماست. زمانی که آب کنترل شود ما می توانیم به آسانی از ضیاع آن جلوگیری کرده آن را مورد استفاده خود و همسایگان قرار دهیم. حتی در مورد بحث سدسازی ها و همکاری های آبی به نفع ایران است که در سدسازی های افغانستان سرمایه گذاری کند چرا که وقتی آب قابل کنترل باشد و ضایع نشود و پشت سد آب باشد بدون شک دوستان ایرانی از آن استفاده خواهند کرد.

معاون سفیر افغانستان در تهران گفت: ما به آب و همکاری های آبی به عنوان عامل همکاری و تفاهم می نگریم و به تعهدات خود و اصول قبول شده بین المللی در چارچوب تفاهمات دوجانبه، عمل خواهیم کرد. چرا که بحث آب، بحث حیات و بحث حق شرب است و نمی شود این حق را از کسی گرفت و بدون شک این به نفع کشورهای همسایه افغانستان است. به نفع کشورهای منطقه است که از برنامه های بزرگ دولت افغانستان حمایت کند.

نجم پور خاطرنشان کرد: سرچشمه و منبع اصلی آب در کوههای افغانستان است و رود هم از افغانستان است و این رودخانه مرز را تشکیل می دهد و بخشی از آن در «چخانسور» افغانستان است و بخش دیگری از آن در ایران است. برادران ما در ایران حق استفاده از آب رابه عنوان حق حیات، حق شرب و زندگی دارند و ما هرگز از این موضوع جلوگیری نخواهیم کرد و این از لحاظ حقوقی و بین الملل و هم چنین از لحاظ اخلاقی درست نیست.

وی بیان کرد: افغانستان در چند سال اخیر در راستای همکاری های آب تلاش های زیاد را برای وضع قوانین و استراتژی های مربوط کرده است. قانون آب افغانستان تصویب شده است و لازم الاجرا است و در آینده استراتژی آب های فرامرزی افغانستان نیز نهایی خواهد شد. هدف این استراتژی همکاری های افغانستان با همسایگان در مورد آب های فرامرزی افغانستان است.

نجم پور گفت: در سفر اتمر و ملاقات های انجام شده همه مسائل مربوط به دو کشور مانند همکاری های امنیتی، سیاسی، اقتصادی و چگونگی تداوم نشست های کمیته های مشترک میان دو کشور از جمله کمیته آب، مورد بحث و گفتگو قرار گرفت. دو کشور در قالب کمیته های پنجگانه به گفتگوها ادامه خواهند داد و هدف آن تهیه پیش نویس سند همکاری های استراتژیک بین دو کشور است. از دید ما هر دو کشور تمام معیارهای را برای برقراری روابط استراتژیک دارند. افغانستان نیز با در نظر گفتن سیاست برد- برد آماده همکاری در همه بخش هاست.

معاون سفیر افغانستان در تهران گفت: دید افغانستان در رابطه با همکاری های آبی با کشورهای همسایه یک دید مثبت در راستای همکاری و همگرایی است. ما آماده مذاکرات در چارچوب ظرفیت هایی که وجود دارد، هستیم و در مذاکرات نیز کارشناسان و متخصصین دوطرف بر اساس تحقیقات و بررسی های انجام شده و ظرفیت های موجود تعیین خواهند کرد که چه تصمیمی باید بگیرند. این مسئله حساس و پیچیده ای است که نیازمند زمان است؛ ولی نیت دوطرف نیک است و عزمشان راسخ، بنابراین بدون شک به یک نتیجه مورد توافق دو طرف خواهند رسید.

/