از ژنو تا نیویورک؛ از لوزان تا وین/ «دیپلماسی بالکنی» و «تنش خودکاری»/ گلایه‌های ظریف در دومین سالگرد انعقاد برجام
توافق موقت ژنو
سوم آذر 92 برابر با 24 نوامبر 2013 بود که توافق موقتِ 6 ماه و قابل تمدیدی میان ایران و 1+5 در ژنو منعقد شد؛ توافقی که به موافقت نامه ژنو معروف شد و پیش زمینه ای بود برای آغاز مذاکرات فشرده هسته‌ای ایران و طرف غربی.
توافقنامه ژنو برای «رسیدن به یک راه‌حل جامع بلندمدت و مورد توافق طرفین» و با هدف «تضمین‌نمودن صلح‌آمیزبودن برنامه هسته‌ای ایران» امضا گردید و طرفین «به صورت داوطلبانه» متعهد شدند تا اقدامات متقابلی را به عنوان گام اول یک راه‌حل جامع انجام دهند.
از وین تا نیویورک؛ از ژنو تا لوزان
پس از توافق ژنو، مذاکرات هسته‌ای میان ایران و 1+5 آغاز شد؛ مذاکراتی فشرده در سطح وزرای خارجه طرفین؛ تقریبا از فاصله، آذر 92(توافق موقت در ژنو) تا تیر 94 (توافق دائم در وین؛ حصول برجام) هر سه ماه یکبار خبر نخست رسانه‌های جهان مذاکرات فشرده و شبانه روزی، مسئولان عالی رتبه و کارشناسان ایرانی با مقامات طرف مقابل بود؛ از وین تا نیویورک؛ از ژنو تا لوزان؛ مذاکراتی که گاها اخبار حواشی آن نیز مخابره می شد و متن را دربرمی‌گرفت.
تفاهم لوزان
بامداد 13 فروردین 94 در آخرین روز تعطیلات نوروزی مردم ایران بود که از لوزان سوییس خبر رسید، ایران و 1+5 پس از 20 ماه مذاکرات طاقت فرسا، به راه‌حل‌هایی برای رسیدن به برنامه جامع اقدام مشترک دست یافته‌اند؛ متن این راه حل‌های تفاهم شده در همان روز 13 فروردین 94 در دانشگاه پلی تکنیک لوزان، توسط محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران و فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، قرائت شد.
فکت شیت‌های متفاوت
پس از تفاهم لوزان، ایران و آمریکا همزمان سندهای جداگانه و متفاوتی منتشر کردند که به شرح جزئیاتی از مفاد مورد توافق طرفین می‌پرداخت؛ محمد جواد ظریف سند طرف آمریکایی (فکت‌شیت) را رد کرد و آن را تلاش طرف آمریکایی برای مصادره به مطلوب تفاهم یاد شده دانست.
پس از آنکه ایران و آمریکا از تفاهم لوزان، دو خوانش نچندان منطبق، ارائه دادند؛ سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه، طی مصاحبه ای اعلام کرد که «چیزی که ایالات متحده به عنوان مرجع منتشر کرد، صحیح و خالی از انحراف است. این (متن) حاوی تفاهمی است که عینا بیانگر توافقی است که در لوزان به دست آمد، اما برخی موضوعات باقی‌مانده را نادیده گرفته است: ترتیب برداشته شدن تحریم‌ها و معیارهایی که باید رعایت شود، همین‌طور فعال‌کننده‌ها و ابزارهایی اجرایی مربوط به آن. هیچ‌یک از این موارد مورد اشاره قرار نگرفته است. این‌ها مواردی است که همچنان نیاز به هماهنگی دارد».
فردو و نطنز و اراک ...
فارغ از برخی مفاد تقریبا نامتجانس متن‌های( فکت شیت) منتشر شده از سوی ایران و آمریکا پیرامون تفاهم لوزان، این متن‌ها نقاط مشترکی نیز داشت که عبارت بود از آنکه، تأسیسات هسته‌ای فردو به مرکز تحقیقات هسته‌ای و فیزیک پیشرفته تبدیل خواهد شد و بیش از هزار ماشین سانتریفیوژ در این تاسیسات حفظ و نگهداری خواهد شد. همچنین نیمی از تأسیسات فردو با همکاری برخی از کشورهای 1+5 به انجام تحقیقات پیشرفته هسته‌ای و تولید ایزوتوپ‌های پایدار که مصارف مهمی در صنعت، کشاورزی و پزشکی دارد، اختصاص پیدا می‌کند.
طبق تفاهم لوزان در تاسیسات فردو حداقل برای 15 سال نباید غنی‌سازی اورانیوم و همچنین فعالیت تحقیق و توسعه‌ای مرتبط با غنی‌سازی اورانیوم صورت پذیرد؛ در توافقنامه لوزان مقرر شد ایران در تاسیسات نطنز از حدود 20 هزار سانتریفیوژ فعال فقط تعداد 5060 دستگاه آنهم از نوع IR-1 که نسل اول سانتریفیوژهاست را مورد استفاده قرار دهد و برای مدت 10 سال از سانتریفیوژهای پیشرفته مدل‌های 2 و 4 و 5 و 6 و 8 استفاده نکند.
مطابق راه‌حل‌های تفاهم شده در لوزان راکتور تحقیقاتی اراک، باید بازطراحی شود تا امکان تولید پلوتونیوم آن، البته با حفظ ماهیت آب سنگین، از بین برود؛ همچنین ایران در لوزان متعهد شد که حداقل برای مدت 15 سال ذخایر اورانیوم غنی شده خود را از 10 هزار کیلوگرم به 300 کیلوگرم کاهش دهد و 9700 کیلوگرم دیگر آن را اکسید کند.
همچنین در لوزان مقرر شد که برای نظارت و تأیید اجرای توافق نامه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) وفق پروتکل الحاقی به تمام تأسیسات اتمی ایران دسترسی منظم داشته باشد.
سه بار تمدید ضرب الاجل
در لوزان، تاریخ 30 ژوئن 2015 برابر با 9 تیر 94، بعنوان ضرب الاجل دستیابی ایران و 1+5 به برنامه جامع اقدام مشترک تعیین شد؛ به همین منظور مذاکره کنندگان ارشد طرفین از روز 6 تیر 94 در هتل کوبورگ وین مستقر شدند تا برمبنای راه حل‌های تفاهم شده در لوزان، به توافق جامع هسته‌ای دست یابند؛ مذاکرات به صورت فشرده و شبانه روزی در هتل کوبورگ وین در جریان بود؛ اخبار پیرامون آن نیز به صورت قطره چکانی مخابره می‌شد؛ ظریف و عراقچی و تخت‌روانچی مذاکره کنندگان ارشد ایرانی هرازچندگاهی برای فراغت به بالکن هتل کوبورگ می‌آمدند و از همانجا به خبرنگاران با ایما و اشاره خط هایی می‌دادند؛ امری که در آن مقطع به «دیپلماسی بالکنی» مشهور شده بود.
ضرب الاجل 9 تیر 94 برای دستیابی به برجام سه بار در وین به ترتیب در رزوهای 12 و 19 و 22 تیر تمدید شد و سرانجام 23 تیرماه 94 بود که از اتاق مخصوص مذاکرات کوبورگ خبر رسید که توافق هسته‌ای نهایی شده است و مسئولان هتل در تدارک تزیین سالن کنفرانس خبری برای قرائت متن توافق توسط ظریف و موگرینی هستند.
بدین ترتیب 22 ماه مذاکرات فشرده میان ایران و 1+5 با حصول توافق هسته‌ای موسوم به «برنامه جامع اقدام مشترک» یا «برجام»، پایان یافت.
تنش خودکاری
اما مذاکرات 22 ماهه منتهی به انعقاد برجام، فراز و نشیب های زیادی داشت و گاها اخباری از حواشی و تنش میان مذاکره کنندگان نیز به گوش می‌رسید؛ در طول این مدت در جریان یکی از دورهای مذاکرات در ژنو، اتفاقی پیش آمد که تا مدت ها سوژه اصحاب رسانه بود؛ ظاهرا در رابطه با موضوعی بر سر میز مذاکره میان طرف ایرانی و آمریکایی اختلاف پیش آمد که منجر شد جان کری وزیر خارجه وقت آمریکا دستان خود را محکم به روی میز بکوبد؛ این حرکت کری باعث شد خودکار او کمانه کند و به سمت عباس عراقچی مذاکره کننده ارشد ایران پرتاب شود؛ عراقچی هم در جواب کری، خودکار را به سمت او پرتاب کرد تا بدین ترتیب طرف آمریکایی حساب کار دستش بیاید؛ البته کری به سبب این اتفاق از هیئت ایرانی عذرخواهی کرد.
گلایه ظریف از آمریکا، 24 ماه بعد از انعقاد برجام
از آن تاریخ تاکنون، دقیقا دو سال می‌گذرد؛ علی رغم پایبندی کامل ایران به مفاد توافق هسته‌ای که به تایید مراجع ذیصلاح از جمله آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رسیده است اما طرف مقابل بویژه آمریکا در اجرای آن، ان قلت هایی آورده اند؛ بگونه‌ای که ظریف وزیر خارجه کشورمان دیروز(پنجشنبه 22 تیر 96) به محض ورود به نیویورک برای شرکت در اجلاس سالانه سیاسی سازمان ملل، در مصاحبه با خبرنگاران صریحا اعلام داشت که «دراین مرحله انتظار ما این است که همه طرفین برجام به تعهدات خود پایبند بمانند اما متاسفانه تاکنون مشاهده کردیم که آمریکا در حدی بسیار نازل این توافق نامه را قبول داشته و به آن پایبند مانده است و با رویکردها و سیاست های نادرست خود قادر به احترام و حمایت از روح این توافقنامه نبوده و در نتیجه به ایران این اجازه را نداده تا به حد کامل از منافع این توافقنامه به صورتی که باید بهره ببرد. معتقدیم که سران آمریکا باید در برخورد با این توافقنامه تجدید نظر کنند چرا که در غیر این صورت به دوام این توافقنامه کمکی نخواهد کرد».