ترکیه یک سال از کودتای نافرجام؛ از پاکسازیهای وسیع تا نابودی رویای اروپایی شدن
کودتای نافرجام ترکیه با همه اما و اگرهایی که پیرامون آن وجود دارد، اکنون یک‌سال پس از آن می‌توان گفت نقطه عطفی در تاریخ معاصر سیاسی ترکیه باشد.
به گزارش گروه بین‌الملل ، شامگاه روز ۱۵ ژانویه ۲۰۱۶ بخشی از نیرو‌های ارتش ترکیه در اقدامی ناگهانی با به‌دست‌گرفتن مناطقی در شهر‌های اصلی ترکیه اعلام کردند که قدرت را در این کشور به دست گرفته‌اند و دولت رجب طیب اردوغان سقوط کرده‌است، اما خیلی زود با حضور گسترده طرفداران اردوغان در خیابان‌ها کودتاگران بازداشت و شکست رسمی کودتا اعلام شد.
کشور ترکیه درپنجاه سال گذشته ۵ کودتای نظامی را به خود دیده و کودتای سال گذشته نخستین کودتایی بودکه به شکست انجامید؛ شکست کودتاگران آنقدر سریع رخ داد که به سوژه طنز کاربران اجتماعی تبدیل شد و حتی بسیاری بر این گمانه پافشاری می‌کردند که عامل اصلی کودتا خود دولت اردوغان است.
صرف‌نظر از اینکه کودتاگران دقیقا چه کسانی بودند و اهداف آن‌ها چه بود، با نگاهی به تحولات ترکیه در یک سال پس از کودتا در این واقعیت شکی نیست که کودتای نافرجام نقطه عطفی در تاریخ سیاسی ترکیه است.
در شب کودتا چه گذشت؟
کودتا ساعت ۲۱:۳۰ دقیقه شب ۱۵ ژانویه به‌وقت استانبول آغاز شد. بخشی از نیرو‌های ارتش مراکز رادیو تلویزیون دولتی ترکیه، شبکه خبری "سی‌ان‌ان ترک"، "خبرگزاری دوغان" را اشغال کرده و در نقاط مهم دو شهر آنکارا و استانبول مستقر شدند. فرودگاه آتاتورک جنگنده‌های کودتاگران چند بمب را به سمت ساختمان پارلمان شلیک کردند. نظامیان و تانک‌های کودتاگران خیابان‌های آنکارا و استانبول را تسخیر کردند و همچنین ژنرال «خلوصی آکار» رئیس ستاد مشترک ارتش را به گروگان گرفتند.
کودتاگران با انتشار بیانیه تلویزیونی‌ای خطاب به مردم ترکیه اعلام کردند که ارتش ترکیه برای دفاع از بقای کشور و ملت ترکیه و یازگرداندن اصول دموکراتیک و اعتبار و امنیت از دست‌رفته کشور کنترل حکومت را به دست گرفته و حکومت اردوغان سقوط کرده‌است، اما نمایش قدرت آن‌ها چند ساعت بیشتر طول نکشید.
با انتشار بیانیه کودتاگران رجب طیب اردوغان با استفاده از تماس ویدیویی فیسبوک با شبکه‌های تلویزیونی ترکیه از جمله کانال تلویویزنی TRGT تماس گرفت و مردم را به حضور در خیابان‌ها و مقابله با کودتاگران دعوت کرد. صد‌ها هزار نفر در سراسر ترکیه برای دفاع از دولت اردوغان روانه خیابان‌ها شدند.
دولت اردوغان از همان ساعت‌های اولیه کودتا اعلام کرد که طراح اصلی این کودتا «فتح‌الله گولن» است، واعظ و بازرگان ترکیه‌ای که از سال ۱۹۹۹ در تبعیدی خود خواسته در آمریکا زندگی می‌کند.
فتح‌الله گولن رهبر یک جنبش مذهبی پرنفوذ و گسترده‌ای به نام «خدمت» است که دارای بنیادها، انجمن‌ها، سازمان‌های رسانه‌ای و مدارسی در ترکیه و خارج از ترکیه است؛ دولت اردوغان اعلام کرد که کودتا را شبکه‌ای از فرمانده‌هان رده میانی ارتش هوادار فتح‌الله سازماندهی کرده‌اند.
اتهام اردوغان به فتح‌الله گولن از متحدان قدیمی‌اش چندان پربیراه نیست. جدال آشکار اردوغان و فتح‌الله گولن پس از آن آغاز شد که در ۲۳ دسامبر ۲۰۱۳ با دستور «جلال کارا» از قضات مشهور دستگاه قضایی ترکیه و از نزدیکان فتح‌الله موج برخورد تمام عیاری با یک باند بزرگ فساد مالی و اداری به راه افتاد؛ در جریان این پرونده افسران پلیس هوادار جریان فتح‌الله گولن شمار زیادی از مقامات ارشد دولت اردوغان و حزب حاکم عدالت و توسعه را بازداشت کردند تا جایی که اردوغان در واکنشی خشم‌آلود اعلام کرد که فتح‌الله گولن به دنبال ایجاد «دولتی در دولت» است.
از این زمان به بعد حزب عدالت و توسعه اردوغان به دنبال پاکسازی کامل جریان سیاسی فتح‌الله گولن از فضای سیاسی ترکیه بود و سازمان اطلاعات ترکیه (ام‌آی‌تی) پرونده‌هایی را برای فتح‌الله گولن وهوادارانش باز کرد؛ مقامات ترکیه اکنون استدلال می‌کنند که جریان فتح‌الله گولن کودتای ۱۵ ژوئیه را به راه انداخت چرا که می‌ترسید با پایان یافتن اقدامات غیرقانونی‌اش همه بازداشت شوند.
با این حال فتح الله گولن اتهام دولت ترکیه را بار‌ها رد کرده و در عوض او نیز اردوغان را متهم کرده که حزب عدالت و توسعه برای استقرار یک دیکتاتوری تک حزبی کودتای ساختگی ۱۵ ژوئه را به راه انداخت.
پاکسازی وسیع دولت اردوغان پس از کودتا
تنها چند روز پس از کودتا در روز ۲۲ ژوئیه دولت ترکیه اعلام وضعیت اضطراری کرد تا بتواند به سرعت همه عناصر مرتبط با سازمان تروریستی درگیر در کودتای نافرجام را پاکسازی کنند.
در هفته‌های پس از کودتا دولت ترکیه بگیرو ببند گسترده‌ای را به راه انداخت؛ بنا به تازه‌ترین گزارش‌ها دولت ترکیه در یک سال گذشته نزدیک به ۱۴۰ هزار نفر از کارمندان دولت را در بخش‌های ارتش، پلیس، دستگاه قضای، دانشگاه اخراج کرده‌است، هم‌اکنون ۵۰ هزار نفراز جمله روزنامه‌نگار، روشنفکر، فعال حقوق بشر، و بازرگان در زندان به سر می‌برند. بیش از ۲ هزار مدرسه، دانشگاه تعطیل شده، شمار زیادی از رسانه‌ها بسته شده‌است و تعداد زیادی از بازرگانان بازداشت و اموال آن‌ها را دولت تصاحب کرده‌است.
کودتا و چرخش سیاست خارجی ترکیه به سمت روسیه
هرچند که ماه‌ها پیش از کودتا نشانه‌هایی از چرخش ترکیه به سمت روسیه وجود داشت، اما پس از شکست کودتای نافرجام روند بهبود رابطه بین روسیه و ترکیه که به خاطر سرنگونی جنگنده سوخوی روسیه در آسمان سوریه توسط ارتش ترکیه تیره شده بود، شتاب بیشتری به خود گرفت.
دلایل وقوع کودتای نظامی هرچه باشد و صرف‌نظر از صحت و سقم آگاهی دولت روسیه از وقوع کودتا و اینکه مسکو ساعاتی پیش از وقوع کودتا آنکارا را خبردار کرده، روسیه برخلاف بیشتر کشورهای غربی جزء نخستین کشور‌هایی بود که در همان ساعات اولیه کودتای نظامی را محکوم و پشتیبانی خود را از دولت اردوغان اعلام کرد به گونه‌ای که مقامات ترکیه در موقعیت‌های مختلف برای شماتت رهبران کشورهای غربی که از متحدان اصلی دولت ترکیه هستند، پشتیبانی زودهنگام ولادیمیر پوتین از دولت ترکیه را یادآوری می‌کردند.
دلخوری اردوغان از متحدان غربی‌اش و همچنین شکست سیاست‌های وی در منطقه موجب شد که پس از کودتا هرچه بیشتر به روسیه نزدیک شود و از سوی دیگر مسکو نیز بنا به منافع خود و راهبرد منطقه‌ای‌اش از این چرخش سیاست خارجی ترکیه استقبال کرد؛ نزدیک شدن دو کشور موجب شد که درباره مسائل منطقه‌ای به خصوص بحران سوریه که یکی از عواملش خود اردوغان بود بیشتر گفتگو کنند.
کودتا و روابط ترکیه با جهان غرب
گرچه پیش از کودتا هم روابط ترکیه و اتحادیه اروپا چندان مسالمت‌آمیز و گرم نبود و عمده اختلاف هم در نبود شرایط کافی ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا بود، رویای پیوستن به اتحادیه اروپا آنقدر مهم است که چند دهه است بدون آنکه پیشرفت چندانی در این مسیر به دست آمده باشد همچنان یکی از اولویت‌های سیاست خارجی ترکیه است.
کودتای 24 تیر اختلاف بین دولت اردوغان و کشورهای اروپایی و آمریکا را شعله‌ور‌تر کرد، از همان روز پس از کودتا تا همین حالا اردوغان با ربط و بی‌ربط کشورهای اروپایی و آمریکا را سرزنش می‌کرد که دوست داشتند کودتاگران پیروز شوند و خیلی دیر و محتاطانه از دولت او در برابر کودتاچیان دفاع کرده‌اند.
اروپایی مثل همیشه پاکسازی وسیع مخالفان اردوغان پس از کودتا را به نوعی نقض اصول دموکراسی و همینطور نقص فصول الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا و در واقع اصول بنیادین شکل دهنده اتحادیه اروپایی می‌دانستند اقدام بعدی اردوغان برای تغییر نظام سیاسی ترکیه از ریاست‌جمهوری به پارلمانی و برگزاری همه‌پرسی اختلاف‌ها را بیشتر و بیشتر کرد تا جایی که رسما زدوخوردهای سیاسی شکل روشن و علنی‌تری به خود گرفت و دو طرف هم دیگر را به رفتار استبدادی و هیتلری متهم می‌کرد تا جایی که یک هفته مانده به سالگرد کودتای 24 تیر پارلمان اروپا با رأی بالا روند گفتگوها برای پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا به خاطر رفتار استبدادی و سرکوب و پاکسازی وسیع مخالفان متوقف کرد.
ارسال دیدگاه
دیدگاهتان را بنویسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *