روایت صادرات گاز ایران به ترکیه

جایگاه ایران در مهندسی منابع گازی جهان - رونق اقتصاد جهان؛ نيازمند منابع انرژي است و مطالعات نشان مي دهد منابع هيدروکربوري تا سال 2050 همچنان به عنوان عمده ترين منابع تأمين انرژي باقي خواهند ماند. توزيع جغرافيايي این منابع نشان مي دهد تا افق 2025 ميلادي تنها پنج کشورحوزه خليج فارس شامل جمهوري اسلامي ايران،عربستان سعودي،کويت،عراق وامارات متحده عربي به عنوان عمده ترين توليدکنندگان نفت و کشورهاي ايران، روسيه، قطر،عربستان سعودي وامارات متحده عربي پنج توليدکننده اصلي گاز درآن زمان خواهند بود. به عبارت بهتر ایران اولین دارنده ذخایر گازی جهان است و می تواند تا 120 سال آینده، منابع گازی خود را مورد استفاده  قرار دهد. این درحالی است که دیگر کشورهای دارنده ذخایر گازی تنها 20 تا 30 سال دیگر می‌توانند از منابع خود استفاده کنند.

 

جمهوری اسلامی ایران از سال2001 میلادی، طی قرارداد بلند مدت (25 ساله) که در سال 1996 منعقد شد؛متعهد شد سالانه 10 میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه(شرکت بوتاش) تحویل دهد. بدین ترتیب دومین تامین‌کننده گاز ترکیه پس از روسیه به شمار رفت. درسال های گذشته ایران بدون وقفه تعهد خود را انجام  داده اما به دلایلی که بیشتر به زیر ساخت های بوتاش بر می گشت این شرکت  هر سال تقریبا کمتر از میزان مورد اشاره در قرار داد تحویل گرفت.

بر اساس این قرار داد مرجع رسیدگی به اختلافات دیوان داوری بین المللی بود و طرفین حق داشتند در سال دوبار به این دیوان مراجعه کنند. در عین حال در قرارداد صادرات گازایران به ترکیه این اجازه داده شده که هر یک از طرفین تا 5 نوبت درباره قیمت و دیگر موارد قرارداد شکایت و درخواست بازنگری داشته باشند. ترکیه دوشکایت مبتنی برprice reduction و price revision مطرح کرده است که در مجموع قریب به 60 درصد کاهش قیمت در گاز صادراتی ایران را شامل می‌شود. 

ترکیه درسال 2013 میلادی به دیوان داوری بین المللی نخستین شکایت خود را با عنوان «نامطمئن بودن شرکت ملی گاز ایران درتحویل گاز» و پس ازآن شکایت دیگری با عنوان «کاهش قیمت گاز به ‌دلیل تجاری»به دیوان ارایه کرد. درهمان زمان ترکیه اعلام کرد از حق  2 میلیارد دلار خسارت خود نخواهد گذشت. دیوان اما درتاریخ 10 نوامبر 2014 میلادی، با درنظرگرفتن مستندات ایران،نخستین شکایت ترکیه یعنی نامطمئن بودن شرکت ملی گازایران در تحویل گاز را رد کرد وحق را به  شرکت ملی گاز ایران داد.

 ترکیه برموضوع گران فروشی ایران و کاهش قیمت گاز پافشاری کرد و رای دیوان را گرفت به طوری که مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران پنجم بهمن ماه پارسال ازنهایی شدن جریمه گازی ایران خبر داد و گفت : با تعدیل 13.3درصدی قیمت گازاز 2012 تا 2016، ما 1.9 میلیارد دلار به ترکیه بدهکارشدیم که قرارشد درقالب صورت‌های جدید فروش گاز به این کشور این رقم محاسبه و کم شود. دراصل این یعنی گازی را که اکنون ایران به ترکیه تحویل میدهد پولش را قبلا گرفته و به زبان ساده تر یعنی ما گاز را قبلا پیش فروش کرده ایم.  

هرچند پیش از این  طرف ترک بر بازپرداخت رقمی معادل 1ممیز 9 دهم میلیارد دلار اصرار می ورزید و معتقد بود پولی را که ایران بیشتز از مبلغ قرارداد نقدا از ترکیه گرفته باید به همان صورت نقدی به ترکیه پرداخت کند. موضوعی که با مخالفت ایران و در چند مذاکره محرمانه ای که طرفین در آنکارا داشتند رد شد و  درنهایت قرار براین شد جمهوری اسلامی ایران ماهانه حدود 30 میلیون متر مکعب گاز به ترکیه صادر و بابت آن به جای رقمی معادل 150 میلیون دلار صورت حساب دریافت کند که اگر این رقم محقق شود ایران به مدت 14 ماه گازی را به ترکیه صادر میکند که پولش را قبلا گرفته است.   

همسایه غربی ایران یعنی ترکیه بیش ازآنکه تشنه آب باشد تشنه انرژی است و به همین دلیل به شدت در حال توسعه زیر ساختهای تامین انرژی خویش است.

به جز قرار داد خط لوله انتقال گاز روسیه به ترکیه وسپس به اروپا به نام ترک استریم که بخش اعظمی از گاز این کشور را هم تامین خواهد کرد، دو کشتی غول پیکر لرزه نگاری در دریای مدیترانه را به کار گرفته و گفته می شود به نتايج امیدوار کننده ای از وجود میادین عظیم انرژی هم رسیده اند. همچنین طی سال های اخیر در ترکیه سرمایه گذاری در انرژی زمین گرمایی (GEO TERMAL) افزایش یافته و ازهمه مهمتر ورود به عرصه انرژی هسته ای که فقط در یک قرارداد بیش از 20 میلیارد دلار با مشارکت شرکت روس اتم روسیه برای ساخت نخستین نیروگاه هسته ای درمنطقه اک کیو سرمایه گذاری کرده است. ازسوی دیگراحداث دهها سد برروی سرشاخه های دجله و فرات برای تامین برق مورد نیاز کشور، که همه وهمه نشان می دهند ترکیه روز به روز نیاز خود را از گاز ایران کاهش خواهد داد.

ترکیه درحال توسعه سیاست گازی خود با روسیه آذربایجان وحتی ترکمنستان است وچنانچه رقبا پیشنهاد های وسوسه انگیزی به تنها مشتری گازی و همسایه ایران بدهند چه بسا که پس از پایان قرارداد از تمدید آن خود داری کند ویا دربهترین شرایط قیمت گاز را خریدار تعیین کند .

از آنجایی که یکی از سیاست های جمهوری اسلامی ایران انتقال گاز به اروپا در آینده است وترکیه میتواند نقش هاب انرژی را بازی کند لذا از حالا  باید طرف مقابل به این اطمینان برسد که ایران همواره کشوری امن وقابل اعتماد هم برای سرمایه گذاری و هم فروش کالای تضمینی است چرا که در جریان سقوط جنگنده سوخو 24 روسیه در آذر ماه 1394این اعتماد ترکیه به روسیه سلب شد. پس به  نظرمیرسد وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران با توجه به ویژگی های اقتصادی منحصر به فرد دو کشور که به روابط انرژی آنکارا- تهران اهمیت مکملی بخشیده مناسب است باشفاف سازی بیشتری در حوزه صادرات انرژی به ترکیه با افکار عمومی روبرو شود تا بدین ترتیب ضمن حفظ منافع ملی و همگرایی اقتصادی با ترکیه از دامن زده شدن به برخی شایعات که با انگیزه های غیراقتصادی و سیاسی ایجاد میگردد جلوگیری نماید. 

مجید اخوان

خبرنگار صدا وسیمای جمهوری اسلامی ایران در ترکیه