رمضان در کلام معصومان (علیهما السلام)

به گزارش گروه فرهنگی به نقل از پایگاه تبیان، معصومان درباره ماه مبارک رمضان صحبت‌هایی داشته‌اند که در متن زیر به آن ها می‌پردازیم.

ان الله جعل شهر رمضان مضمارا لخلقه، فیستبقون فیه بطاعته الی مرضاته. (تحف العقول، ص. ۲۳۹) به درستی که خداوند ماه رمضان را میدان مسابقه خلق خود ساخته تا به وسیله طاعتش به رضای او سبقت گیرند.

اللهم اخل قلوبهم من الامنة، و ابدانهم، من القوة، و اذهل قلوبهم عن الاحتیال، و اوهن ارکانهم عن منازلة الرجال، وجبنهم عن مقارعة الابطال، و ابعث علیهم جندا من ملائکتک بباس من باسک کفعلک یوم بدر، تقطع به دابرهم و تحصد به شوکتهم، و تفرق به عددهم. (صحیفه سجادیه)

بار خدایا دل‌هاشان را از آرامش و تن هاشان را از توانایی تهی گردان، و قلب‌هاشان را از حیله و چاره جویی فراموشی ده، و اندامشان را از جنگیدن با پیادگان (مسلمانان) سست نما، و آن‌ها را از زد و خورد با دلیران (اسلام) بترسان، و لشگری از فرشتگانت با عذاب و آزار سخت از عذابهایت برایشان برانگیز مانند کاری که در روز (جنگ) بدر نمودی که به وسیله آن ریشه آنان را قطع کرده ببری و شوکت و بزرگیشان را بدروی (از بین ببری) و گروهشان را پراکنده فرمایی (روز بدر جمعه هفدهم ماه رمضان سال دوم هجرت بود که پیغمبر - صلی الله علیه و آله - در بدر که نام موضعی است در بیست و هشت فرسخی مدینه به راه مکه با سیصد و سیزده مرد که در بین ایشان دو اسب یا یک اسب بیش نبود با کفار قریش که هزار کس با اسب‌ها و سلاحهای بسیار بودند و رییس آن‌ها ابوجهل پیشوای مشرکین بود، جنگید و خدای تعالی هزار یا سه هزار یا بیشتر فرشته به کمک حضرت رسول فرستاد و گروه بسیاری از بزرگان کفار مانند ابوجهل و عتبه و شیبه کشته شدند، و آن از بزرگترین جنگهای اسلام است، و درباره فرستاده خدای تعالی فرشتگان را در آن جنگ به کمک مسلمانان قرآن کریم و اخبار بسیار گویاست).

و الحمد لله الذی جعل من تلک السبل شهره شهر رمضان، شهر الصیام، و شهر الاسلام، و شهر الطهور، و شهر التمحیص، و شهر القیام الذی انزل فیه القرآن، هدی للناس، و بینات من الهدی و الفرقان. (صحیفه سجادیه)

و سپاس خدایی را سزاست که ماه خود ماه رمضان (مستفاد از این جمله آن است که رمضان یکی از نامهای خدای تعالی است) ماه صیام و روزه (امساک و خودداری از خوردن و آشامیدن در اوقات معلومه) و ماه اسلام (ماه طاعت و فرمانبری از جهت بسیاری طاعت و بندگی، یا ماه دین اسلام برای این که واجب شدن روزه آن از مختصات این امت است، چنان که حفص ابن غیاث نخعی گفته: شنیدم حضرت صادق - علیه السلام - می‌فرمود: خداوند روزه ماه رمضان را بر هیچ یک از امت های پیش از ما واجب نکرده است، پس به آن حضرت گفتم: معنی قول خدای تعالی " سوره ۲، آیه ۱۸۳ ": یا ای‌ها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم "‌ای اهل ایمان روزه بر شما واجب شد چنان که بر آنان که پیش از شما بودند واجب گردید " چیست؟ فرمود: خداوند روزه ماه رمضان را بر پیغمبران واجب گردانید نه بر امت‌ها، پس این امت را به ماه رمضان " بر امتهای گذشته " برتری داد، و وجوب روزه آن را بر رسول خدا و بر امت آن حضرت قرار داد) و ماه پاکیزگی، و ماه تصفیه و پاک کردن (از گناهان، یا ماه تخلیص و رهایی از آن‌ها) و ماه قیام و ایستادن (برای نماز در شب‌ها) را یکی از آن راههای احسان قرار داد (و این که ماه رمضان را ماه قیام گفتند برای آن است که نماز مستحبی در شبهای آن بسیار خوانده می‌شود، و مشهور در روایات علاوه از نمازهای مستحبی که در هر شب باید خواند چنان که بسیاری از علما فرموده‌اند: خواندن هزار رکعت نماز در شبهای آن مستحب است، و کیفیت آن، آن است که هر شبی تا بیست شب بیست رکعت: هشت رکعت پس از نماز مغرب و دوازده رکعت پس از نماز عشاء و در شب نوزدهم به غیر از بیست رکعت صد رکعت دیگر خوانده شود، و در ده شب پس از بیست شب هر شبی سی رکعت: هشت رکعت پس از نماز مغرب و بیست و دو رکعت پس از نماز عشاء و در هر شب از بیست و یکم و بیست و سوم به غیر از سی رکعت صد رکعت دیگر که مجموع آن‌ها هزار رکعت است، و اگر ماه رمضان از سی روز کمتر باشد نماز شب سی ام ساقط است و به جای آن خواندن درست نیست) آن چنان ماهی که قرآن در آن فروفرستاده شد (خدای تعالی آن را در شب قدر به آسمان دنیا فرستاد و از آنجا در مدت بیست و سه سال به تدریج بر پیغمبر - صلی الله علیه و آله - نازل گردانید) در حالی که برای مردم راهنما (ی از گمراهی) و نشانه‌های آشکار رهبری (حلال و حرام) و جداکننده میان حق و باطل است (جمله الذی انزل فیه القرآن هدی للناس وبینات من الهدی والفرقان از قرآن شریف " سوره ۲، آیه ۱۸۵ " اقتباس شده)

و وفقنا فیه لان نصل ارحامنا بالبر و الصلة، و أن نتعاهد جیراننا بالافضال و العطیة، و أن نخلص اموالنا من التبعات، و أن نطهر‌ها باخراج الزکوات، و أن نراجع من هاجرنا، وأن ننصف من ظلمنا، و أن نسالم من عادانا حاشی من عودی فیک و لک، فإنه العدو الذی لا نوالیه، و الحزب الذی لا نصافیه. (صحیفه سجادیه)

و ما را در آن ماه توفیق ده که با نیکی فراوان و بخشش، به خویشان خود نیکی کنیم، و با احسان و عطا از همسایگانمان جویا شویم، و داراییهامان را از مظالم و آنچه از راه ظلم و ستم به دست آمده خالص و آراسته نماییم (اموالی که از راه ظلم گرفته شده از آن‌ها جدا کرده به صاحبانش یا اگر نیستند و یا معلوم نیست کیستند یا کجایند به حاکم شرع بازگردانیم) و آن‌ها را با بیرون کردن زکوت‌ها (زکوة شتر، گاو، گوسفند، طلا، نقره، گندم، جو، خرما و مویز، از چرکی و عذاب و کیفر بر منع آن) پاک کنیم (رسول خدا - صلی الله علیه و آله - فرمود: ه: ملعون کل مال لا یزکی " از خیر و نیکی دور است هر مال و دارایی که زکوة آن داده نشود " و ناگفته نماند: درخواست پاک کردن اموال به بیرون کردن زکوة در ماه رمضان در صورتی است که بیرون کردن آن در آن ماه واجب شده یا پیش از آن واجب گشته و بیرون نشده باشد، ولی اگر وقت وجوب بیرون کردن آن نرسیده یا پیش از آن واجب گردیده به تأخیر افتد، پس پیش انداختن آن در ماه رمضان یا به تأخیر انداختن آن به ماه رمضان مستحب نیست، زیرا هر واجبی را باید در وقت خود بجا آورد و وجوب آن فوری است، و تقدیم و تأخیر آن بنابر قول به جواز آن از جهت رخصت و آسانی است نه از جهت مستحب بودن) و به کسی که از ما دوری گزیده بازگردیم (به او به پیوندیم) و به کسی که به ما ظلم و ستم نموده از روی (آنچه مقتضی) انصاف و عدل (است) رفتار کنیم (نه آن که از جهت فرونشاندن خشم از عدل تجاوز نماییم) و با کسی که به ما دشمنی کرده آشتی نماییم (نه آن که ما هم در صدد دشمنی با او برآییم) جز کسی که در راه تو و برای تو با او دشمنی شده باشد، زیرا او دشمنی است که او را دوست نمی‌گیریم، و حزب و گروهی است که با او از روی دل دوستی نمی‌کنیم

اللهم صل علی محمد و آله، و إذا کان لک فی کل لیلة من لیالی شهرنا هذا رقاب یعتق‌ها عفوک، أو یهب‌ها صفحک فاجعل رقابنا من تلک الرقاب، و اجعلنا لشهرنا من خیر اهل و اصحاب. (صحیفه سجادیه)

اللهم صل علی محمد و آله، و إذا کان لک فی کل لیلة من لیالی شهرنا هذا رقاب یعتق‌ها عفوک، أو یهب‌ها صفحک فاجعل رقابنا من تلک الرقاب، و اجعلنا لشهرنا من خیر اهل و اصحاب. (صحیفه سجادیه)

بار خدایا بر محمد و آل او درود فرست، و هرگاه در هر شب از شبهای این ماه ما برای تو بندگانی باشد که عفو و بخشیدنت آن‌ها را آزاد می‌نماید، یا گذشتت ایشان را می‌بخشد پس ما بندگان را از آن بندگان بگردان، و ما را برای ماه، از بهترین شایستگان و یاران (برگزیدگان) قرار ده (حضرت صادق - علیه السلام - فرموده: در هر شب از ماه رمضان برای خدا آزاد شده و ر‌ها شدگانی از آتش است جز کسی که به مسکر (آنچه مستی آورد) افطار کند " بخورد و بیاشامد " و در شب آخر مانند آنچه که در همه آن ماه آزاد کرده آزاد می‌نماید) 

اللهم اشحنه بعبادتنا إیاک، و زین اوقاته بطاعتنا لک، و اعنا فی نهاره علی صیامه، و فی لیله علی الصلوة و التضرع الیک، و الخشوع لک، و الذلة بین یدیک حتی لا یشهد نهاره علینا بغفلة، و لا لیله بتفریط. (صحیفه سجادیه)

بار خدایا ماه رمضان را از عبادت و پرستش ما تو را مملو و پر گردان، و اوقات آن را به طاعت و فرمانبری ما برای تو آراسته نما، و ما را در روزش به روزه داشتن و در شبش به نماز و زاری به سوی (درگاه) تو و فروتنی برای تو و خواری در برابر تو، یاری فرما تا روزش بر ما به غفلت و بی خبری و شبش به تقصیر و کوتاهی (در عمل) گواهی ندهد (گواهی دادن شب و روز به زبان حال است و گفتار و کردار انسان در آن در علم خدای تعالی به منزله گواهی دادن نزد اوست)

اللهم و اجعلنا فی سائر الشهور و الایام کذلک ما عمرتنا، و اجعلنا من عبادک الصالحین الذین یرثون الفردوس هم فی‌ها خالدون، و الذین یؤتون ما اتوا و قلوبهم و جلة، أنهم الی ربهم راجعون، و من الذین یسارعون فی الخیرات و هم ل‌ها سابقون. (صحیفه سجادیه)

بار خدایا و ما را در باقی ماه‌ها و روز‌ها تا زمانی که زنده داری همچنین (به طوری که برای ماه رمضان درخواست شد) قرار ده، و ما را از بندگان شایسته ات بگردان که (الذین یرثون الفردوس هم فی‌ها خالدون " سوره ۲۳، آیه ۱۱ " یعنی) آنان بهشت را به میراث می‌برند در حالی که در آن جاوید هستند (گفته اند: بهشت مسکن و جایگاه پدر ما حضرت آدم - علی نبینا وآله و علیه السلام - بوده پس هرگاه به فرزندان او داده شود مانند آن است که از او به آن‌ها ارث رسیده) و آنان که آنچه (صدقات) را می‌دهند در حالی می‌دهند که دلهاشان از (اندیشه) بازگشت به سوی پروردگارشان ترسان است، و از آنان که در نیکی‌ها می‌شتابند و ایشان برای آن نیکی‌ها (بر دیگران) پیشی گیرنده اند (علی ابن ابراهیم - رحمه الله - فرمود: ه: ایشان امیرالمؤمنین و ائمه طاهرین - علیهم السلام - هستند که بعد از پیغمبر - صلی الله علیه وآله - کسی از ایشان در علم و عمل پیشی نگرفته است، و جمله والذین یؤتون ما اتوا وقلوبهم وجلة انهم الی ربهم راجعون، ومن الذین یسارعون فی الخیرات وهم ل‌ها سابقون که در بالا ترجمه و شرح شد از قرآن کریم " سوره ۲۳، آیه ۶۰ و ۶۱ " اقتباس شده، و فرمایش امام - علیه السلام - ومن الذین یسارعون فی الخیرات اقتباس از قول خدای تعالی: اولئک یسارعون فی الخیرات است، و در شرح جمله دوازدهم از دعای یکم گفتیم: اقتباس از قرآن مجید در حقیقت قرآن نیست بلکه کلامی است مانند آن، چون اگر قرآن بود تغییر در آن جایز نبود)

اللهم و أنت جعلت من صفایا تلک الوظائف، و خصائص تلک الفروض شهر رمضان الذی اختصصته من سائر الشهور، و تخیرته من جمیع الازمنة و الدهور، و اثرته علی کل اوقات السنة بما أنزلت فیه من القرآن و النور، و ضاعفت فیه من الایمان، و فرضت فیه من الصیام، و رغبت فیه من القیام، و اجللت فیه من لیلة القدر التی هی خیر من الف. شهر. (صحیفه سجادیه)

بار خدایا و تو از کارهای برگزیده و واجبات مخصوصه، ماه رمضان را قرار داده‌ای همان ماهی که آن را از همه ماه‌ها اختصاص داده، و از همه زمان‌ها و روزگار‌ها برتری داده و بر همه وقتهای سال برگزیده‌ای به سبب قرآن و نوری که (قرآنی که نور و روشنایی از ضلالت و گمراهی است) در آن فروفرستادی، و به سبب آن که ایمان را در آن ماه چندین برابر نمودی (از بسیاری عبادت و بندگی در آن، آن را کامل گردانیدی) و روزه را در آن واجب، و برپا شدن (برای عبادت) را در آن ترغیب نمودی، و شب قدر را که از هزار ماه بهتر است در آن بزرگ گردانیدی.

ثم اثرتنا به علی سائر الامم، و اصطفیتنا بفضله دون اهل الملل، فصمنا بامرک نهاره، و قمنا بعونک لیله، متعرضین بصیامه و قیامه لما عرضتنا له من رحمتک، و تسببنا الیه من مثوبتک، و أنت الملئ بما رغب فیه الیک، الجواد بما سئلت من فضلک، القریب الی من حاول قربک. (صحیفه سجادیه)

ثم اثرتنا به علی سائر الامم، و اصطفیتنا بفضله دون اهل الملل، فصمنا بامرک نهاره، و قمنا بعونک لیله، متعرضین بصیامه و قیامه لما عرضتنا له من رحمتک، و تسببنا الیه من مثوبتک، و أنت الملئ بما رغب فیه الیک، الجواد بما سئلت من فضلک، القریب الی من حاول قربک. (صحیفه سجادیه)

سپس ما را به وسیله آن ماه بر همه امت‌ها برگزیدی، و به فضل و برتری آن ما را نه اهل ملت‌ها و کیش‌ها برتری دادی (این بیان صریح و آشکار است در این که ماه رمضان از خصایص پیروان دین اسلام است، چنان که در شرح جمله سوم از دعای چهل و چهارم به آن اشاره شد) پس به فرمان تو روزش را روزه داشتیم، و به یاری تو شبش را (برای بندگی) برخاستیم در حالی که به روزه داشتن و برخاستن آن خود را برای رحمتت که ما را بر آن خواسته‌ای درآوردیم، و آن را وسیله پاداش تو گردانیدیم، و تو به آنچه از درگاهت خواسته شود توانایی، به آنچه از فضل و احسانت درخواست گردد بخشنده‌ای، به کسی که قصد تقرب به (رحمت) تو کند نزدیکی.

و اوجب لنا عذرک علی ما قصرنا فیه من حقک، و ابلغ باعمارنا ما بین ایدینا من شهر رمضان المقبل، فإذا بلغتناه فاعنا علی تناول ما أنت اهله من العبادة، و ادنا الی القیام بما یستحقه من الطاعة، و اجر لنا من صالح العمل ما یکون درکا لحقک فی الشهرین من شهور الدهر. (صحیفه سجادیه)

و اوجب لنا عذرک علی ما قصرنا فیه من حقک، و ابلغ باعمارنا ما بین ایدینا من شهر رمضان المقبل، فإذا بلغتناه فاعنا علی تناول ما أنت اهله من العبادة، و ادنا الی القیام بما یستحقه من الطاعة، و اجر لنا من صالح العمل ما یکون درکا لحقک فی الشهرین من شهور الدهر. (صحیفه سجادیه)

و ما را در تقصیر از (ادای) حق خود ملامت و سرزنش مکن، و عمرهای ما را که در پیش است به ماه رمضان آینده برسان، و، چون ما را به آن ماه رساندی بر انجام عبادت و بندگی که شایسته توست یاریمان فرما، و بر رعایت فرمانبری که سزاوار آن ماه است برسانمان، و عمل شایسته‌ای را که سبب به دست آوردن حق توست در دو ماه (رمضان کنونی و ماه رمضان آینده) از ماههای روزگار برای ما روان ساز (ما را برای بجا آوردن آن توفیق ده)

لکل شی ء. ربیع، و ربیع القرآن شهر رمضان. (کافی، ج. ۲، ص. ۶۳۰)

هر چیزی بهاری دارد، و بهار قرآن ماه رمضان است.