نقش هنر در جشن‌های نوروزی

به گزارش گروه فرهنگی به نقل از پایگاه خبری حوزه هنری؛ «یا مقلب القلوب و الابصار ! یا مدبر الیل و النهار! یا محول الحول و الاحوال حول حالنا الی احسن الحال» .

لحظه نو، لحظه تحویل، لحظه مبارك حال، لحظه متبركی كه خداوند ٬ با بخشندگی لحظه پیشین را از ما تحویل گرفته٬ و با مهربانی لحظه پسین را به ما تحویل می‌دهد، لحظه ای برای: « به نام خدا به یاد خدا و برای خدا بودن» لحظه ای برای عشق و برای احوال.

نوروز، جشن ایرانیان از روزگاران كهن پر شكوه ترین جشن بهاری در جهان بوده است. نوروز بهارانه ای است كه روایت های تاریخ درباره پیدایش آن بسیار گوناگون است .

این عید و جشن كهن‌سال و باستانی با قدمتی بسیار طولانی كه از نیاكان ما ماندگار شده است ، روایت می‌كنند كه این عید پیش از زردشت نیز این جشن برگزار می شده است و شاید بتوان گفت كه آیین نوروز از سده‌های سیزدهم و چهاردهم پیش از میلاد و حتی اوایل هزاره دوم پیش از میلاد مرسوم بوده است.

نوروز ایرانیان كه در آغاز فصل بهار جشن گرفته می‌شود، پیام آور نو شدن سال و آمدن گرما و مرگ زمستان و رویش دوبارۀ طبیعت،  و زمان خروج انسان از عالم خمودگی و پیوستن به طبیعت و شروع به حیات اجتماعی دوباره در جامعه است.

نوروز، نماد تحول و تغییر و دگرگونی است. علاوه بر اینكه طبیعت بی جان جانی تازه می گیرد، ایرانیان نیز با خانه تكانی و پوشیدن لباس نو و ... سعی می كنند به استقبال این تحول بروند. بدون شك این تحول به سمت نیكویی و بهتر شدن است .

این همه نیكویی و نیك پسندی آنگاه به بالاترین ارزش رسید كه فرهنگ غنی ایران با معارف سعادت آفرین اسلام عجین شد و چشم های حقیقت بین را از تماشای مظاهر تحول طبیعت به انقلاب باطن رهنمون ساخت.
از نظر اسلام نوروز و بزرگداشت آن نه تنها مذمت نشده است كه بهانه‌ای فرخنده برای هر انسان خردمند است تا بتواند شتابی افزون‌تر در پیمودن راه دراز معنویت پیدا نماید. نه فقط نوروز كه هر زمان و مكان دیگری نیز كه آدمی را به بلای غفلت دچار سازد و او را مشغول لهو لعب نماید، ناپسند است. این ما هستیم كه می‌توانیم این مناسبت ها را به «عید واقعی » تبدیل كنیم. توصیه‌ها و سفارش‌هایی كه امامان معصوم (ع) در پاسخ به سوالاتی كه پیرامون عید نوروز كرده‌اند همگی در همین راستا بوده و نباید از آن غافل ماند. دوری از اسراف و تجمل گرایی، اجتناب از تفاخر و بزرگ نمایی، صله رحم و بازدید از آشنایان، رفع كدورت‌ها و آشتی كردن ، نیكی به والدین و سالمندان، محاسبه عملكرد مادی و معنوی در سال گذشته، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری جدی برای سال آینده، محبت به كودكان و سفرهای كوتاه و بلند از جمله سنت‌های حسنه نوروز است كه می‌تواند آن را برای ما به "عید" واقعی تبدیل كند، همان چیزی كه در دعای كوتاه و درس‌آموز هنگام تحویل سال از آن به عنوان "احسن الحال" یاد شده است.

اما در این میان توجه دوباره به محرومان و نیازمندان ارزش بالاتری دارد.  قرین بودن جشن نیكوكاری با عید نوروز برای ملت ما همیشگی است. نباید هیچگاه از امداد و كمك‌رسانی به دست‌های نیازمند غفلت شد و خوشی و سرور شخصی و خانوادگی، دردها و حاجت‌های پابرهنه‌ها را فراموش سازد.

در خصوص نوروز و نكو داشت آن در اسلام، روایات مختلف وجود دارد. هر چند بیشتر روایات دلالت بر این دارند كه اسلام آن را به عنوان روزی مهم، مورد تأیید قرار داده است. در روایتی كه مُعلّی بن خنیس از امام صادق(ع) روایت كرده، حضرت بزرگداشت این روز را به خاطر وقایعی می داند كه در این روز اتفاق افتاده است.

ابن فهد حلی می نویسد: « روز نوروز روزی جلیل القدر است... به این روز عباداتی تعلق دارد كه مطلوب شارع است».

علامه مجلسی پس از نقل روایات فراوانی در خصوص نوروز و اهمیت این روز، در روایتی مخالف با روایات سابق می نویسد: امام موسی بن جعفر(ع) خطاب به منصور دوانیقی فرمودند: « من روایات رسول خدا(ص) را جستجو كرده ام اما برای این عید روایتی نیافتم. این روز سنت ایرانیان است كه اسلام آن را محو كرده است و پناه بر خدا كه ما بخواهیم آن را احیا كنیم».
علامه مجلسی سپس می نویسد: « اخبار معلی بن خنیس از جهت سند قوی تر از این روایت هستند و بین اصحاب شهرت بیشتری دارند».

آداب نوروز : در خصوص روز نوروز در روایات مختلف آداب گوناگونی ذكر شده است كه به پاره‌ای از آن ها به صورت مختصر اشاره می‌شود:
1-نماز نافله، یك نماز چهار ركعتی پس از نماز ظهر و عصر روز نوروز و دعا كردن در سجده این نماز كه موجب بخشش گناهان می‌شود.
2- غسل كردن و پوشیدن لباس تمیز و استعمال بوی خوش. در روایتی امام صادق(ع) می‌فرماید: « روز نوروز غسل كن و پاكیزه‌ترین لباس‌هایت را بپوش و خود را با بهترین عطرها خوشبو كن».
3-ذكر گفتن خصوصا ذكر« یا ذی الجلال و الإكرام».
4-روزه گرفتن.
5- دعا كردن در لحظه سال.
6- امام علی (ع) همچنین در خصوص اهمیت طبیعت پاك و شادابی آن می فرمایند: « النظر الی الخصره نشره» نگاه كردن به سبزه موجب شادابی است .
 
نقش هنر در جشن های نوروزی

ایران كشوری باستانی دارای آئین‌های بی‌شمار كه همیشه مردم در دل این آئین‌ها زندگی نموده‌اند و آنها را پاس داشته‌اند . هنرها در قالب آیین های گوناگون سوك و سور، نیایش ، شكر‌گزاری، و مانند این‌ها رخ می‌نمایند، و رسم و آیین هر اندازه فراگیرتر و بزرگتر باشد و هر اندازه با عرصه‌های گوناگون زندگی بیشتر پیوند بخورد، و با رابطه‌های انسان و محیط در عرصه‌های طبیعی، انسان ساخت، فراطبیعی بیشتر مربوط باشد،زمینه‌های بروز هنر، در آن بیشتر است و ظرفیت بیشتری برای بروز هنرها دارد.

نوروز چنین بود، و چنین هست. نوروز، در سرزمین ما و  در تاریخ ما و در همه سرزمین‌هایی كه مردمانش با ما تبار مشترك و جهان بینی و آیین های مشترك و همسان دارند و جشن آفرینش انسان و باز آفرینی طبیعت و جشن بزرگ شگفتگی و نوزایی بوده است و هنوز هم هست. در نوروز هر كس می‌خواهد تا آنجا كه در توان دارد، در هر چیز و در هر كار بهترین‌ها را پدید آورد، و نیكی‌ها را در بهترین و زیباترین قالب و با بهتریم آرزوها، بنمایاند. و چنین بود كه نوروز با زایش هنر توام شد. و چنین بود كه هنرهایی از گونه نمایش، موسیقی، آواز، سخنوری، شعر ، سرود، نگارگری وهنرهای دستی، چه در سطح محلی و چه در سطح ملی در گستره جهان ایرانی همه از نوروز متاثر بودند و در كنش متقابل خود با نوروز، بر آن اثر داشته‌اند و در استمرار نوروز تا به زمانه ما، همچنان با آن همراهند و امروزه به شكل‌های جدید بروز می‌كنند مانند :

موسیقی‌های محلی و نواحی ، سفره‌آرایی و تزئین ، نمایش خیابانی (حاجی فیروز) ، اجراهای برنامه‌های طنز ، اكران فیلم‌های ویژه خصوصاً فیلم‌های كمدی ، پخش سریال‌ها و فیلم‌های كمیك از تلویزیون روایت داستان و افسانه‌ها كهن ایرانیان نمایشگاه‌های عكس و صنایع دستی و هنرهای تجسمی در این ایام در شكل‌گیری جشن‌های نوروزی نقش بسیار زیادی دارند كه شادی را به خانه مردم در فصل رویش بهار می آورد زیرا هنر همراه با زیبایی است و از آنجا كه شكل كلی طبیعت در فصل بهار به زیبایی می گراید و مردم با دیدن این زیبایی‌ها به خوشحالی می پردازند . جلوه دادن زیبایی این عید به هر شكل ممكن خود یك هنر است كه ایرانیان برنامه‌های بسیار متنوع و زیبایی را از دوره كهن تا به امروز داشته‌اند. البته در طول دوران بعضی از آئین ها ی نوروزی تغییر نموده و شكل جدید تری به خود گرفته اند و بعضی هم بدست فراموشی سپرده شده‌اند .
 
حاجی فیروز

یكی از هنر‌هایی كه توانسته افسانه‌ها ، اسطوره‌ها و آیین‌های ایرانی را حفظ نماید و به مردم معرفی كند هنر نمایش (تئاتر) است زیرا همین تئاتر ریشه در افسانه ها ، اسطوره‌ها و رقص‌های آیینی دارد تئاتر ایران هم خصوصا نمایش‌های آیینی توشه‌ای گران‌بها از همین افسانه‌ها ، اسطوره‌ها و آیین‌های باستانی است كه فرهنگ، تمدن و تاریخ این سرزمین كهن را در خود حفظ كرده است . بخشی از هنر نمایش تئاتر خیابانی است كه در ایام نوروز در قالب حاجی فیروز در خیابان‌ها مشاهده می‌كنیم .

شادی در نزد ایرانیان از درجه والای اهمیت برخوردار است. آن گونه كه معتقدند خداوند در آفرینش پس از خلق آسمان وزمین، نشاط را نیز خلق كرد. این رتبه بندی بیانگر این واقعیت است كه خداوند شادی را از شرایط زیستی انسان و لازمه ادامه حیات دانسته است. پس نوروز كه روزهای شادی طبیعت است و باید با شادی و خنده آغاز شود تا خانواده در همه سال خنده بر لب و شاد باشد. اگر خانواده شاد نباشد، فرور های مهمان خانواده خانه را ترك می‌گویند و بركت از خانه گسیخته می شود. از این رو افرادی باشكل‌های خنده‌انگیز و سرودهای خوش و اجرای حركات نمایشی و موزیكال شاد، خنده و شادی به خانه می‌آورند و با حركات و آوازهای خود مردم خانه و كوچه و بازار را شادی می‌بخشیدند. او كه فردی نیك سیرت و سیاه صورت است، حاجی فیروز خوانده می شود.

حاجی فیروز یك نوع نمایش خیابانی است كه پیك شادی و نوید نوروز را به مردم را در آستانه فصل بهار اعلام می نماید.

نظر برخی محققان در مورد انتخاب و طراحی صورت و لباس حاجی فیروز است این است كه رنگ صورت و پوشیدن لباس سرخ، یادآور سرخی خورشید است و نمادی از شكوفه های سرخ بهار كه بر پیكره این سرما می‌نشیند و یك تحول عظیم طبیعی است. این كه بهار را در میان سیاهی سرما ارمغان می آورد، و صورت سیاه شده وی نمادی از سیاهی سرمای زمستان است و حركات و آواز خوانی او نیز دلیلی بر همین ادعا است. گویا این كار در قدیم به عهده غلامان سیاه بود كه به علت طرز تلفظ ناقص و نامأنوس واژه‌ها و طبع شادی طلبشان، مردم را به خنده و شادی و امید وا می‌داشتند . آن طرازمندی بهاری به گونه ای در رنگ و ریخت «حاجی فیروز» به نمود آمده است. شب نشانی است از شب، زمستان و سرما كه به پایان می‌رسند و به تفسیری دیگر می‌توان گفت كه ما در حاجی فیروز به شیوه ای رازآلود و نمادین دو سوی بنیادین و ناگزیر را در هستی جهان و انسان می‌توانیم یافت كنیم . نیستی و هستی؛ مرگ و زندگی؛ پژمرگی و شكوفایی؛ زمستان و بهار.
 
 
سفره آرایی و تزئین