بررسی مقدماتی وضعیت امروز آتشفشان دماوند

به گزارش خبرنگار گروه جامعه ، مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در پژوهشی تحت عنوان " بررسی مقدماتی وضعیت امروزی آتشفشان دماوند با توجه به لرزه خیزی و سایر پارامترهای ژئوفیزیکی" به وضعیت امروز آتشفشان دماوند پرداخته است.

چکیده این پژوهش به شرح ذیل است:  

آتشفشان دماوند در شمال ایران در فاصله حدود 60 کیلومتر( فاصله هوایی) از تهران قرار گرفته است. این آتشفشان در بخش مرکزی رشته کوه البرز بصورت مخروط آتشفشانی مرکب شواهدی از خروج بخار و گازهای آتشفشانی را نشان می دهد که قرارگیری در میان روندهای ساختاری موجود حاکی از اهمیت دماوند در این بخش از البرز است. علاوه بر این خروج گازهای فراوان در بازه زمانی آذرماه سال 1385 تا اردیبهشت 1386 معرف تغییراتی در منطقه می باشد. از سوی دیگر قرارگیری دماوند در نزدیکی مناطق پرجمعیتی مانند تهران اهمیت بررسی و مطالعه این سیستم را صد چندان می کند. از اینرو این آتشفشان از جنبه های مختلف مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت تا آنومالی های احتمالی مورد پایش قرار گیرد. 

نتایج حاصل از این مطالعه به شرح زیر است:

بررسی زمینساخت و لرزه زمین ساخت آتشفشان دماوند نشان از وجود سیستم تراکشش در این بخش از البرز دارد همچنین وجود گسلهای مهمی مثل مشا، شمال البرز نشانه ای از اهمیت و ارتباط این ساختارها با این آتشفشان دارد. به گونه ای که تغییرات تنش در منطقه در ارتباط با هر یک از این ساختارها می تواند رژیم حاکم بر منطقه را تغییر دهد.

توزیع زمین لرزه های تاریخی در شعاع 50 کیلومتری آتشفشان دماوند روندی شمالی - جنوب را نشان می دهند. منطقه آتشفشانی دماوند را می توان تحت تاثیر گسل مشا دانست و با توجه به اینکه نیمه شرقی گسل مشا فعالیت بیشتری دارد، قرارگیری این زمین لرزه ها در شرق دماوند و نیمه شرقی گسل مشا قابل توجیه است. توزیع زمین لرزه های دستگاهی نیز از روند گسل ها منطقه تبعیت می کند.

بررسی تغییرات فاکتور Q در منطقه البرز مرکزی نتایجی را به دنبال داشت. با توجه به روند لرزه خیزی ایپک ( وقوع زمین­ لرزه 1962بوئین­زهرا) و انطباق آن با روند تغییرات (کاهش) Q در راستای یاد شده، و دیده نشدن چنین روندی در محدوده آتشفشان دماوند می­توان اینطور بیان نمود که روند لرزه­خیزی مهمی در محدوده قله آتشفشانی دماوند قابل مشاهده نیست. به هر حال روندهای فعال لرزه­زا در اطراف این آتشفشان قابل مشاهده­اند و از سوی دیگر در ناحیه غرب آتشفشان دماوند چنین محدوده فعالی (مشاهده کاهش Q در غرب قله) دیده می­ شود. بنابراین آتشفشان دماوند در محدوده کلی فعال ساختاری البرز مرکزی قرار گرفته است.

 آرایش خطی گروهی از چشمه ها (در جنوب، جنوب خاور وجنوب باختر قله دماوند) واقع شده در راستای روندهای ساختاری و متمرکز در پهنه های خرد شده با چگالی بالای شکستگی نشان دهنده اهمیت این دسته از چشمه ها به عنوان پیش نشانگر در ثبت تحرکات ساختاری و زمین لرزه است. همچنین اندازه گیری درجه حرارت در 26 حلقه گمانه در منطقه اكتشافی دماوند بیانگر شیب و جریان حرارتی ناهمگن با ناهنجاری مثبت در منطقه دارد.

 تحلیل مولفه های مغناطیسی با استفاده از روش های غیرخطی (توزیع فرکتال)، امکان شناسائی ساختمان های گسلی را بر حسب تغییرات فابریک مغناطیسی فراهم کرده که در مقایسه با روش های معمول، الگوی متمایزی از شاخص لرزه خیزی منطقه به دست می دهد.

با وجود این مسئله که مطالعه انجام شده شرایط اضطراری را برای آتشفشان دماوند نشان نمی دهد اما این نکته پوشیده نیست که در بسیاری از قسمت ها کمبود اطلاعات موجود نتیجه گیری قطعی را دشوار می ساخت که این امر اهمیت بررسی های تکمیلی را در این منطقه آشکار می سازد.

بررسی آتشفشان دماوند از دو دیدگاه می تواند ضروری باشد. دیدگاه اول به اهمیت خود دماوند به عنوان سیستمی که فوران آن خطرات بسیاری را برای منطقه ایجاد می کند توجه دارد و دیدگاه دوم با دید گستره تر به نقش آن در یک سیستم زمین ساختی فعال و احتمال اثر فعالیت های سامانه آتشفشانی دماوند در تحریک و چکانش جنبش در گسل های بنیادی البرز مرکزی و جنوبی، به ویژه گسل مشا و شمال تهران، و در نتیجه اهمیت آن در اثر گذاری غیر مستقیم بر رخداد یک زمین لرزه مخرب در محدوده و نزدیکی شهر تهران و شهرستانهای استان تهران و شهرهای مرکزی استان مازندران مربوط می شود.

همان طورکه در شکل نیز قابل مشاهده است قرارگیری این سیستم در کمربند چین و تراست فعال البرز در مجاورت گسل های فعال اهمیت انجام مطالعات تکمیلی را در این منطقه صد چندان می کند. از آنجائیکه این مجموعه به عنوان سیستمی مرتبط با هم فعالیت می کند تغییر در رژیم زمین ساختی حاکم بر منطقه می تواند باعث فعال شدن ساختارهای مختلف منطقه و از جمله دماوند شود. مشابه این متد در آتشفشان های Hawaiiو Kilaueu (1959-2000)و ( Collombet et al. 2003) katla بررسی شده است.

بنابراین پایش دائمی دماوند می تواند تا حدودی معرف تغییرات زمین ساختی منطقه البرز مرکزی باشد، منطقه ای که به لحاظ جمعیتی از درصد جمعیت بالائی برخوردار است. به عبارت دیگر پاسخ گوئی به این سوال که "آیا فعالیت دماوند می تواند رژیم زمین ساختی حاکم بر منطقه را به گونه ای تغییر دهد که باعث فعال شدن گسلهای مهم منطقه و به دنبال آن زمین لرزه های مخرب در منطقه البرز شود؟" از اهمیت بالائی برخوردار است.

بنابراین سرمایه گذاری مناسب در این زمینه می تواند دماوند را از تهدیدی همیشگی و خاموش خارج سازد.

از این رو اقدامات زیر می تواند در این زمینه راه گشا باشد:

* نصب شبکه های لرزه نگاری دائم و دقیق برای پایش تغییرات لرزه این سامانه

* نصب شبکه مغناطیس سنج به منظور بررسی آنومالی های جزئی و احتمالی این سامانه

* پایش دائم میزان عناصر چشمه های آب گرم منطقه و همچنین گازهای آتشفشانی و انطباق آن با لرزه خیزی منطقه

* بررسی دائم تصاویر ماهواره ای به روز شده در محدوده ای وسیع تر از آتشفشان دماوند به منظور بررسی تغییر شکل های احتمالی