مصالحه ناپذیری «حق محرومان» از دیدگاه امام(ره)

به نقل از خراسان، امام خمینی (ره) مردم و به ویژه محرومان و مستضعفان را، ولی‌نعمت مسئولان می‌دانستند. در منظومه فکری ایشان، این طبقات فرودست بودند که بیشتر از سایرین، به دعوت انبیا و مصلحان لبیک می‌گفتند و برای تحقق آرمان‌های والا، از همه چیز خود و حتی جان شیرینشان، می‌گذشتند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز، رویکرد حضرت امام(ره) در حمایت و پشتیبانی از محرومان جامعه تغییری نکرد و این امر، به مطالبه اصلی ایشان از مسئولان تبدیل شد. امام(ره) حاضر نبودند به هیچ قیمتی از حق مستضعفان چشم بپوشند و آن را فدای خواست صاحبان زور و زر کنند. برای بررسی بیشتر جایگاه رسیدگی به محرومان در منظومه فکری امام خمینی(ره)، با دکتر حسن غفوری فرد، از مبارزان دوران انقلاب و نیز، از مسئولان اجرایی سال‌های نه چندان دور که بارها محضر امام(ره) را درک و از راهنمایی‌ها و ارشادات حکیمانه ایشان بهره‌مند شده است، مصاحبه‌ای کردیم. دکتر غفوری فرد، در گفت‌وگویی، از اهتمام ویژه امام(ره) به امور مستضعفان و مطالبه و پیگیری حقوق آنها سخن گفت.

محرومان جامعه و طبقه مستضعف، در منظومه فکری امام‌خمینی(ره) چه جایگاهی داشتند؟

توجه حضرت امام(ره) به مستضعفان و طبقات محروم، بسیار ویژه بود. ایشان از نخستین روزهای آغاز نهضت، در بیاناتشان، آنها را ولی‌نعمت خود و سایرین می‌دانستند. یکی از مهم ترین دلایل مبارزه حضرت امام(ره) با طاغوت، حمایت از طبقات محروم جامعه در برابر صاحبان زور و زر بود. ایشان اعتقاد داشتند که محرومان جامعه، پیکره اصلی جمعیت مدافعان پیام حق و دعوت انبیا را تشکیل می‌دهند. این دیدگاه امام(ره)، ریشه در معارف قرآنی دارد. در قرآن کریم، «ملأ» و «مُترَف»، یعنی طبقه ثروتمند و رفاه‌زده، طرفدار و حامی طاغوت و در زمره مخالفان انبیا معرفی شده‌اند.

در آیه 34 سوره «سبأ» می‌خوانیم:«وَ ما أَرْسَلْنا فی‏ قَرْیَةٍ مِنْ نَذیرٍ إِلاَّ قالَ مُتْرَفُوها إِنَّا بما أُرْسِلْتُمْ بهِ کافِرُون؛ و [ما] در هیچ شهری هشداردهنده‏ای نفرستادیم جز آن‌که خوشگذرانان آنها گفتند: ما به آنچه شما به آن فرستاده شده‏اید، کافریم‏‏.» از سوی دیگر، مطالعه تاریخ اسلام و زندگی انبیای الهی نشان می‌دهد که بیشتر مسلمانان اولیه و نیز، حامیان نخستینِ انبیا را، محرومان جامعه و طبقات زجرکشیده تشکیل می‌دادند؛ افرادی که از بی‌عدالتی به جان آمده و در پی نجات از شرایط ناگوار و دستیابی به عدالت بودند. در آیه 25 سوره «حدید» آمده است:« لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بالْقِسْط؛ به راستی [ما] پیامبران خود را با دلایل آشکار روانه کردیم و با آنها کتاب و ترازو را فرود آوردیم تا مردم به انصاف برخیزند.» بنابراین، یکی از اهداف مهم انبیای الهی، برقراری قسط و عدل و بازگرداندن حقوق محرومان جامعه به آنها بوده‌است. قیام حضرت امام(ره)، به عنوان بزرگ ترین اسلام‌شناس معاصر، نمی‌توانست دربرگیرنده این محتوای راهبردی نباشد. ایشان از نخستین روزهای آغاز نهضت، همواره مسئله دفاع از محرومان و حمایت از طبقات فرودست جامعه را مطرح می‌کردند و بر تحقق آن، اصرار می‌ورزیدند.

امام(ره) در این زمینه، از تمام مصلحان مسلمان پیشین، مانند «سیدجمال‌الدین اسدآبادی» جلوتر بودند. افرادی مانند «سیدجمال»، در ابتدای فعالیت و مبارزه، گمان می‌کردند که می‌توانند با هدایت حاکمان و قدرتمندان، جامعه را به سوی سعادت و صلاح هدایت کنند؛ اما بعدها فهمیدند که جایگاه اصلی انتشار سخن حق، بین محرومان جامعه و مردم عادی است. این موضوع را «سیدجمال‌الدین اسدآبادی» در یکی از آخرین نوشته‌هایش آورده و از این‌که خیلی دیر متوجه این موضوع شده‌، تأسف خورده است. اما امام(ره)، از همان آغاز نهضت، به این امر مهم واقف بودند و از آن برای تغییر جامعه و پیشبرد هدف الهی‌شان، استفاده کردند. امام(ره) به خوبی می‌دانستند که حامی اصلی انقلاب، محرومانی هستند که حقشان از طرف صاحبان زور و زر، پایمال شده‌است و به همین دلیل، محرومان و طبقات فرودست جامعه، در منظومه فکری حضرت امام(ره) جایگاهی بسیار ویژه داشتند.

اهتمام و توجه امام خمینی(ره) به محرومان جامعه، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در چه قالب‌هایی نمود پیدا کرد؟

حضرت امام(ره)، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، هم در گفتار و هم در عمل، حمایت از محرومان را ادامه دادند. همان‌طور که اشاره کردم، ایشان مردم و به ویژه طبقات محروم را، ولی‌نعمت خود می‌دانستند. امام(ره) می فرمودند: «یک موی سر این کوخ نشینان و شهیددادگان به همه کاخ و کاخ نشینان جهان شرف و برتری دارد»(صحیفه امام؛ ج20؛ص342) در عمل نیز، زندگی ایشان همسطح طبقات محروم و متوسط به پایین جامعه بود.

امام(ره) اجازه نمی‌دادند زندگی ساده و بی‌تکلّفشان، رنگ دنیایی به خود بگیرد؛ حتی اجازه ندادند دیوارهای حسینیه جماران را با گچ سفید کنند و این دیوارها، تا پایان عمر ایشان، کاهگلی باقی ماند. زندگی حضرت امام(ره) در قم، نجف، پاریس و تهران، هیچ تغییری نکرد و ایشان تا پایان عمر، همانند مردم عادی زیستند. دلیل این رویکرد امام(ره)، درک احساس مردم عادی و طبقات محروم توسط ایشان بود. قالب دیگری که اهتمام و توجه امام(ره) به مردم و به ویژه طبقات محروم در آن نمود پیدا می‌کرد، نحوه انتخاب مسئولان و نیز توصیه‌های ایشان، به افراد منتخب بود. در تمام دیدارهای عمومی و خصوصی مسئولان کشور با حضرت امام(ره)، مسئله حمایت و کمک به طبقات محروم جامعه، در رأس توصیه‌های ایشان قرار داشت. امام(ره) همواره نگران بودند که با قدرت گرفتن صاحبان زر، پابرهنگان و مستضعفان جامعه حقیر شمرده و فراموش شوند.

امام(ره) با چه شیوه‌ای، تحقق این مسئله مهم را از مسئولان مطالبه می‌کردند؟ برخورد ایشان با افرادی که برای کمک به محرومان عزم راسخی نداشتند، چگونه بود؟

امام خمینی(ره) خواسته‌هایشان را بسیار شفاف و روشن بیان می‌کردند. الگوی صحبت کردن ایشان با مسئولان، همان الگوی گفت‌وگو با مردم بود. امام(ره) اغلب مطالباتشان را به صورت عمومی مطرح می‌کردند و خواستار اجرا و تحقق آنها می‌شدند. افزون بر این، در دیدارهای خصوصی با حضرت امام(ره)، همواره مسئله لزوم رسیدگی به وضع مناطق محروم و مستضعفان، از سوی ایشان مطرح می‌شد و ما، به عنوان مسئولان اجرایی، خود را به لحاظ شرعی و قانونی، مکلف به محقق کردن این مطالبات می‌دانستیم.

زمانی که مسئولیت وزارت نیرو را برعهده داشتم، یکی از اصلی‌ترین مطالبات حضرت امام(ره) در جلسات خصوصی، رسیدگی به امور محرومان جامعه و پایین آوردن هزینه‌های زندگی آنها، تا حد ممکن، بود. ایشان فرد بسیار پی‌گیری بودند. امام(ره) همواره تأکید می‌کردند که در طرح‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور، مستضعفان را مورد توجه جدی قرار دهیم و مانع ضایع شدن حقوق آنها شویم. ایشان، برخلاف برخی سیاستمداران که از کنار له شدن طبقات محروم در جریان اجرای برنامه‌های اقتصادی، بی تفاوت عبور می‌کنند، به شدت نسبت به مستضعفان احساس مسئولیت می‌کردند و حاضر نبودند منافع آنها را با هیچ چیزی معامله کنند.

آیا رویکرد امام(ره) درباره رسیدگی به امور محرومان و مستضعفان، محدود به ایران بود یا نگاهی فرامرزی به این مسئله داشتند؟

حضرت امام(ره) اعتقاد داشتند که جنگ میان فقر و غنا، در همه جا و در همه ابعاد آن، ادامه دارد. در قرآن کریم می‌خوانیم:«وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ لِلَّهِ؛ با آنان بجنگید تا دیگر فتنه‏ای نباشد، و دین، مخصوص خدا شود.»(بقره؛ 193) امام(ره) در بیاناتشان بارها بر این موضوع تأکید کردند که چرا مستضعفان جهان علیه مستکبران قیام نمی‌کنند؟ ایشان معتقد بودند که اگر صدای انقلاب اسلامی به گوش مستضعفان جهان برسد، از آن حمایت خواهند کرد.

گستره دید امام(ره)، کاملاً جهانی بود. اوایل انقلاب، بسیاری از مردم مستضعف دنیا، حمایت خود را از انقلاب اسلامی ایران اعلام کردند. پیام انقلاب اسلامی، تأمین صلح، آرامش و عدالت برای همه مردم جهان و به ویژه محرومان و مستضعفان است. امام(ره) معتقد بودند تا زمانی که ظلم و ستم در دنیا وجود دارد و تا زمانی که حقوق محرومان و مستضعفان، توسط صاحبان زر و زور پایمال می‌شود، مبارزه برای نجات پابرهنگان و کوخ‌نشینان، ادامه خواهد داشت.

/انتهای پیام/

: انتشار مطالب و اخبار تحلیلی سایر رسانه های داخلی و خارجی لزوماً به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفاً جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه ای منتشر می شود.