گفت‌وگو درباره حقوق بشر با اروپا به شرط دوطرفه بودن آن آغاز شود
وی افزود: مسئله حقوق بشر یکی از مسائل محوری از لحاظ نظری و عملی است و لذا در دنیا هم به لحاظ نظری کارهای بسیار با ارزشی در مورد تحلیل حق انسانی، حق بشر، تحلیل ماهیت حق بطور کلی و رابطه حق با تکلیف صورت می‌گیرد و این موارد عمدتا در فلسفه سیاسی مورد تنقیح قرار می‌گیرد.
آیت الله آملی لاریجانی با بیان اینکه کتاب‌ها و مقالات زیادی با عنوان حقوق بشر در دنیا منتشر شده است، ادامه داد: همچنین بخشی از مجموعه‌هایی مدون در باب فلسفه سیاسی به حقوق اختصاص داده شده و در باب آن بحث می‌شود.
رئیس قوه قضائیه تصریح کرد: برای ما مسلمانان بحث حق بشر بحث بسیار اساسی است، نه فقط به دلیل نکات فلسفی مهمی که در تحقیق و تحلیل معنا و ماهیت حق وجود ندارد، بلکه به لحاظ ساختار انسان شناسی و جهان شناسی و خداشناسی که در پس پرده حق به نظر ما مسلمانان وجود دارد.
وی با بیان اینکه تحلیل ماهیت حق بحث دشواری است، اظهار داشت: البته بنده در جلسات متعددی به جوانب این بحث اشاره کردم و گفتم یک نکته روشی و متدولوژیکال وجود دارد که در تحلیل مسئله حق در آن خطا می‌شود و آن این است که برای تحلیل ماهیت حق به دنبال معانی لفظ حق می‌روند و عنوان می‌کنند که لفظ حق 5 تا 10 معنا دارد.
عضو مجلس خبرگان رهبری به تبیین تفاوت بین معنا و ماهیت پرداخت و گفت: فرق بین معنا و ماهیت بحث مهمی است که هم برخی از فیلسوفان غربی به آن توجه کرده‌اند و هم بنده دیده‌ام که ابن سینا در کتاب برهان در قرن چهارم به این مسئله توجه کرده است.
وی با بیان اینکه بین مدلول و معنای لفظ و همچنین بین ماهیت یک حقیقت که لفظ با معنایش از او حکایت می‌کند، فرق است و این مسئله روشی در خیلی از الفاظ و معنایی که در فلسفه و کلام و فقه مورد بحث است، مطرح می‌شود، به ذکر مثالی در این زمینه پرداخت و افزود: فرض کنید راجع به تمدن تصمیم به بحث داشته باشیم. یک عده راجع به اینکه معنای مختلف لفظ تمدن در فارسی و عربی و سایر زبان‌ها چیست، بحث می‌کنند؛ البته این به بحث بی ربط نیست؛ ولی آن چیزی که در بحث تمدن مورد نظر است، تحلیل ماهیت چیزی است که تمدن نامیده می‌شود.
آیت الله آملی لاریجانی اظهار کرد: البته به لحاظ فلسفه و خصوصا فلسفه اسلامی چیزی مثل تمدن ممکن است ماهیت نداشته باشد؛ ولی این واقعیتی دارد که ما به آن اشاره می‌کنیم و آن این است که بین تحلیل آن واقعیتی که تمدن انسانی نامیده می‌شود و بین معنای لفظ تمدن تفاوت وجود دارد.
رئیس قوه قضائیه ادامه داد: در حال حاضر در بحث حق هم همینطور است. اگر بپرسند که حق چیست، یک زمانی کار زبانشناختی انجام می‌دهیم و در دایره‌المعارف‌ها و فرهنگ‌ها می‌بینیم که برای بحث حق چه معنایی قرار داده‌اند. این یک کار زبانی و نه فلسفی و تحقیق ماهوی است؛ اما یک زمانی ما از این فراتر می‌رویم و می‌دانیم که با لفظ حق به یک واقعیتی اشاره می‌شود که آثاری برای انسان‌ها دارد که ما به آن اشاره می‌کنیم. زمانی که سئوال می‌کنیم واقعیت این مشارالیه چیست، این یک بحث فلسفی است.
آیت الله آملی لاریجانی تصریح کرد: اینکه ارکان و مولفه‌های این حق چیست، یک بحث لفظی نیست و نمی‌شود با قراردادهای زبانی آن را کشف کرد؛ چراکه هم روش تحلیل و تحقیق و هم واقعیت آن فرق می‌کند و اینجا یک بحث فلسفی و واقعی وجود دارد که ماهیت حق چه مولفه‌هایی است.
رئیس قوه قضائیه عنوان کرد: بنده پیشنهاد دادم که بحث‌هایی درباره حقوق و حقوق بشر اسلامی را جزء کارهای اساسی قرار دهیم؛ البته نمی‌شود فقط انتزاعی عمل کرد؛ اما یکی از کارهایی که باید در ستاد با حضور اندیشمندان داخلی و خارجی پیگیری شود، درباره ماهیت حق است و اینکه آیا حق بشر که وجود دارد، واقعیت حق است یا خیر؟
وی گفت: خود بحثِ اینکه حق، قراردادی است، باید تحلیل شود؛ آیا تمام حق‌ها قراردادی هستند و با قرارداد پدید می آیند و یا لااقل برخی حقوق باید واقعی باشند.
آیت الله آملی لاریجانی ادامه داد: اگر قرار باشد همه حقوق ها قراردادی باشند، چه کسی این حق را به ایجاد کنندگان قراردادها داده است؟ قراردادها قرار است بصورت قوانین محکم باشد. فرق است بین قانون مجلس شورای اسلامی و قانونی که بوسیله یک فرد در خیابان منعقد می شود. فرق آن این است که مجلس برحسب ساختار نظام سیاسی که در آن است، حق تقنین دارد و شخصی که در خیابان است، چنین حقی را ندارد و قانونِ مجلس الزام آور است.
رئیس قوه قضائیه تاکید کرد: البته باید پرسید که نظام سیاسی این حق را از کجا آورده است. به نظر می آید باید لااقل یک یا چند حق را غیر قراردادی بپذیریم؛ در غیر اینصورت نمی توانیم سایر حقوق ها را قابل انتفاع و تحمیلی بدانیم.
وی تصریح کرد: پس مالکیت حق چیست؟ ما این بحث را لازم داریم که اگر به عنوان مسلمان می خواهیم حقوق بشر اسلامی را پایه ریزی کنیم، باید تحلیل از حق داشته باشیم و در مقام عمل، حق تاثیرگذاری داشته باشیم.
آیت الله آملی لاریجانی ادامه داد: آیا در تحلیل ما، نگاه ما به انسان و عالم و بنیه عالم دخالت دارد یا خیر؟ ما تحلیل می کنیم که حتما دخالت دارد. باید پرسید که علت و معلول مکانیکی ماشینی که می چرخد، چیست. برخی ها نظر دارند که انسان مانند یک ماشین است اما سوال این است که این ماشین آیا حقوقش قابل تصویر است؟