كتاب‌هایی برای مشتاقان خاطره/ تشنگان دشت غوریان
تشنگان دشت غوریان
جهاد اسلامی در هرات از قیام گسترده 24 حوت (اسفند) 1357 شروع شده و با جنگ
«زنده جان» در سال 1370 به پایان رسیده است. این هر دو واقعه، در مبارزات
مردم افغانستان تعیین كننده و به یاد ماندنی است. «تشنگان دشت غوریان» كه
به خاطرات مجاهدین هرات طی سال‌های 1357 – 1362 می پردازد، حاوی مطالبی
درمورد قیام حوت و خاطرات سال های جهاد در افغانستان است كه در آن مطالبی
چون درغوریان و زنده جان، در شهر هرات و در فرقه هرات گنجانده شده است.
در این كتاب، شاهد چگونگی حمله ارتش شوروی و محاصره هرات توسط این نیروها
هستیم و در ذیل خاطرات با چگونگی دفاع از این شهر و رشادت های مردانی
برمی‌خوریم كه شاید تاریخ هیچ‌گاه از آن‌ها یاد نكند.
یكی از محاسن این كتاب این است كه بیشتر افرادی كه در این مبارزه شركت كرده
اند، مدتی است درگذشته اند یا بنا به دلایل بسیار از جمله گمنامی، امكان
مصاحبه و ضبط خاطراتشان وجود ندارد. بنابراین همت تدوین كنندگان كتاب،
ستودنی است.
كتاب «تشنگان دشت غوریان» را كه به كوشش محمود رضایی تالیف شده است، می
توان به عنوان ماده خامی برای بررسی تاریخی قیام مجاهدین هرات به كار برد و
به نظر می رسد گروه پژوهش و سفارش دهندگان كتاب نیز چنین قصدی داشته اند
تا با ثبت تاریخی این واقعه، پیش از هر چیز زمینه را برای یك تحقیق مستقل
فراهم آورند.
خاطرات مرضیه حدیدچی
انتشار كتاب خاطرات مرضیه حدیدچی (دباغ) ازجمله آثار پژوهشی كم‌شمار و
ارزشمندی است كه به‌تنهایی بخش گسترده‌ای از كمبودهای پژوهشی این زمینه را
مرتفع می‌كند و تصویر كاملا جدید و مبتنی بر منابع تاریخی قابل اعتماد و
صحیحی از جغرافیای حضور و میزان نقش آفرینی زنان در حوادث تاریخی بزرگ به
دست می‌دهد.
محسن كاظمی در این كتاب، با بهره‌برداری از تجربیات علمی – تحقیقی گذشته
خودش در عرصه خلق و انتشار آثاری در حوزه تاریخ شفاهی، به واكاوی در خاطرات
زندگی و مبارزه یكی از سرآمدترین زنان انقلابی كشور دست می‌یازد. او با
رویكردی علمی و عاری از هرگونه اغراق و اغماض به گفت‌وگو با حدیدچی می
پردازد و از این رهگذر موفق به ارائه شیوه‌ای نو در حوزه تاریخ شفاهی می
شود كه مطالعه آن می تواند به عنوان یك الگوی تحقیقی كارآمد و موفق مورد
استفاده سایر پژوهشگران قرار بگیرد. اما شاید عمده‌ترین ویژگی این اثر كه
موجب تمایز آن از سایر كتاب های مشابه آن می شود این باشد كه «خاطرات مرضیه
حدیدچی (دباغ)» در چشم‌اندازی قرار می گیرد كه مخاطبان می توانند در آیینه
خاطرات این زن مبارز، سیمایی جامع از كلیه زنان حاضر در عرصه مبارزه برای
انقلاب و دفاع از میهن در مبارزه با دشمنان را مشاهده كنند.
خاطرات سیدمرتضی نبوی
سیدمرتضی نبوی با بیان خاطراتش در این كتاب بدون هیچ واهمه و تعارفی،
بسیاری از جریان ها و شخصیت های مطرح سیاسی تاریخ معاصر را به چالش كشیده
است. خاطرات و تحلیل های او كه طی گفت‌وگوهایی مفصل با محمد زین‌العابدینی
در فاصله سال های 1373 و 174 ضبط و توسط جواد كامور بخشایش تدوین و تنظیم
شده، از جمله بهترین آثاری است كه تاكنون در حوزه خاطرات مبارزان انقلاب
منتشر شده است.
او با این كه تحت تاثیر القاب، عناوین و جایگاه‌های سیاسی افراد واقع نشده،
همچنان محو فضای آرمانی ذهن خود است و نمی تواند از آن دنیای درونی خودش
فاصله بگیرد اگرچه آن را كتمان هم نمی‌كند و به صراحت از احساس تعلق خاطر و
عاطفه اش نسبت به انقلاب اسلامی سخن می‌گوید.
فاصله طولانی میان زمان وقوع رخدادها با زمان انجام مصاحبه، طبعا در بیان
جزئیات و ذكر اسامی اشخاص سایه می افكند كه این مسئله با تلاش های محققانه
كاموربخشایش در رجوع به مستندات تاریخی و بهره برداری از منابع موجود به
خوبی مرتفع شده است و مخاطب با ملاحظه تصویر اسنادی كه با ذكر دقیق منابع
در پایان كتاب ارائه شده، می تواند نسبت به اعتبار اطلاعات تاریخی و صحت
مفاد مندرج در تقریرات شفاهی نبوی اطمینان حاصل كرده و از آن، جهت ارتقای
دانش تاریخی خودش استفاده كند.
خاطرات سیدكاظم اكرمی
سیدكاظم اكرمی در این كتاب با زبانی اثرگذار و صریح، خاطرات خودش را با
مخاطبان در میان می‌گذارد. خاطرات او به واسطه نقش و جایگاه حساسی كه پیش و
پس از انقلاب داشته، حاوی مطالب تازه و ناگفته ای درباره برخی فرازهای
تاریخی صدر انقلاب است كه مطالعه آن ها می تواند مخاطبان را با سویه های
تازه تری از آن حوادث به ظاهر شناخته شده، آشنا كند.
از دیگر ویژگی های برجسته این كتاب، چیرگی بعد آموزشی بر وجه سیاسی آن است
كه این البته برخاسته از سابقه مدیریتی اكرمی طی دوره چهارساله وزارتش در
آموزش و پرورش (در سال های 1363 تا 1367) و نیز پیشینه تحصیلاتی‌اش در رشته
برنامه ریزی درسی است. این ویژگی موجب شده كه او در نگاه به هر مسئله ای،
بعد آموزشی و تربیتی آن را فرو نگذاشته و از منظر آن به بازخوانی و تحلیل
وقایع بپردازد. از این لحاظ، مطالعه این كتاب كه به قلم مسعود كرمیان و
جواد كاموربخشایش است، برای مخاطبان علاقه مند به حوزه مسائل آموزشی و
تربیتی از اهمیتی مضاعف برخوردار است.
خاطرات آیت الله پسندیده
آیت الله سیدمرتضی پسندیده در سال 1313 هجری قمری (7 سال پیش از تولد امام
خمینی (ره) در شهرستان خمین متولد شد و در سال 1375 هجری شمسی (7 سال پس از
ارتحال امام) نیز درگذشت. كتابی كه با عنوان «خاطرات آیت الله پسندیده»
منتشر شده، درواقع تقریرهای شفاهی ایشان پیرامون حوادث و رخدادهای گوناگون
تاریخی و اجتماعی یكی دو قرن گذشته است كه ابتدا روی نوار كاست ضبط و پس از
تحریر و ویراستاری، به همت محمدجواد مرادی نیا منتشر شده است.
این خاطرات مشتمل بر دو سرفصل كلی است كه فصل نخست آن به تاریخچه خاندان
امام (شامل جد بزرگ، جد، پدر، عمو، عمه ها و ...) و اطلاعاتی تاریخی از
پیشینه شهرستان خمین در طول یك قرن گذشته اختصاص دارد. در فصل دوم نیز
خاطراتی پراكنده از برخی حوادث سیاسی تاریخ معاصر مانند جزئیاتی از كودتای
1299 و یا ناگفته هایی از ماجرای كشف حجاب، تبعید امام به تركیه و ... بیان
شده است. اما خاطرات بخش نخست این اثر كه حاوی اطلاعات گسترده ای درباره
شجره نامه خاندان امام (ره) است، از جهت منحصر به فرد بودن اطلاعات آن از
اهمیت كم نظیری برخوردار است؛ علاوه بر آن، مخاطبان می توانند با مطالعه
این خاطرات آگاهی جامعی نسبت به برخی از عوامل اساسی شكل دهنده شخصیت امام
(ره) و جغرافیای تاریخی و سیاسی شهرستان خمین كسب كنند.