تشریح عملکرد آموزشی دانشگاه علوم قضایی/ 35 درصد قضات کشور فارغ التحصیل دانشگاه علوم قضایی هستند/ تلاش برای تخصصی شدن محاکم

علی اکبر فرحزادی معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری در گفت‌وگو با خبرنگار گروه حقوقی و قضایی به تشریح اقدامات آموزشی این دانشگاه پرداخت و با بیان اینکه تشکیل دانشگاه علوم قضایی از برکات وجودی شهید والامقام معمار قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران حضرت آیت الله دکتر بهشتی است و اظهار کرد: دانشکده علوم قضایی و خدمات اداری بر اساس ماده 35 قانون اصلاح پاره ای از قوانین دادگستری مصوب سال 1356 تأسیس گردیده که مطابق آن وزارت دادگستری مکلف شد به منظور تأسیس کادر مورد نیاز خود با همکاری وزارت علوم دانشکده را تأسیس کند. البته قانون مذکور پیش از پیروزی انقلاب اسلامی جنبه اجرایی پیدا نکرد و ایده استفاده از این فرصت قانونی به خواست شهید بهشتی مطرح گردید. در نخستین جلسات هیات نظارت شخصیت‌های برجسته ای نظیر آیت الله جوادی آملی و برخی دیگر از اعضای شورای عالی قضایی وقت حضور داشته اند.

فرحزادی تصریح کرد: در سال 1361 اولین دوره پذیرش دانشجو درمقطع کارشناسی علوم قضایی صورت گرفته است و تاکنون 34 دوره دانشجو در این مقطع پذیرش شده و بیش از 6000 نفر فارغ التحصیل و در دستگاه قضایی مشغول به خدمت شده اند. هم اکنون حدود 35 درصد از قضات کشور و بیش از 50 درصد از مدیران قضایی در سطوح مختلف از دانش آموختگان این دانشگاه هستند.

وی اظهار کرد: در سال 1384 وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با ارتقای دانشکده علوم قضایی به دانشگاه موافقت اصولی نمود و با تأمین شرایط و امکانات نرم افزاری و سخت افزاری در سال 1389 این موافقت اصولی به موافقت قطعی شورای گسترش وزارت علوم تبدیل شد و هم اینک این دانشگاه به عنوان تنها دانشگاه تخصصی حقوق در سطح کشور به تربیت بخشی از نیروی انسانی قوه قضائیه می‌پردازد. البته ما بخشی از ورودی قوه قضائیه را تامین می‌کنیم و بخشی را هم معاونت منابع انسانی تامین می‌کند.

معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم قضایی گفت: ظرفیت پذیرش در دانشگاه علوم قضایی در سال‌های 90-91-92 در مقطع کارشناسی حدود 250 نفر در سال بوده است. البته به فراخور نیاز قوه و امکانات دانشگاه پذیرش داشته و داریم.

 فرحزادی با اشاره به مقاطع تحصیلی دانشگاه علوم قضایی گفت: ما در این دانشگاه اکنون در 4 مقطع پذیرش دانشجو داریم. کارشناسی، کارشناسی ارشد پیوسته، کارشناسی ارشد ناپیوسته و دکتری . در مقطع کارشناسی یک رشته داریم که آن هم بخش اصلی کار ما و دانشگاه را تشکیل می‌دهد که کارشناسی علوم قضایی است و تمام واحدهای رشته حقوق را به اضافه 10 واحد اضافه دارد.

وی اظهار کرد: البته باید گفت که دانشجویان در حین تحصیل در این مقطع از ترم 3 به کارآموزی قضایی مشغول شده و به محاکم معرفی می شوند و به طور عملی آن چه که به تئوری آموزش دیده اند آشنا می‌شوند. این دانشجویان همچنین بعد از فراغت از تحصیل یک دوره کارآموزی 6 ماهه دارند و سپس وارد خدمت قضایی می‌شوند.

معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم قضایی ادامه داد: دانشجویان این دانشگاه امتیازات فراوانی نسبت به دانشگاه‌های دیگر دارند. اول این که این دانشجویان بورسیه می‌شوند. یعنی از ابتدای تحصیل مقرری ماهانه دریافت می‌کنند.دوم اینکه از خدمت سربازی معاف هستند و فقط دوره آموزشی را طی می‌کنند که در این خصوص باید گفت این دانشجویان دو برابر مدت تحصیل، تعهد خدمت دارند و تعهدشان که تمام شد اگر بخواهند از دستگاه قضا بیرون بیایند مدرک تحصیلی آنان آزاد می‌شود.

وی خاطر نشان کرد: تقریبا 80 درصد این دانشجویان بعد از کارآموزی وارد دادسرا شده و به عنوان دادیار مشغول می‌شوند و حدود 20 درصد نیز وارد محاکم و دادگاه‌ها و دادگاه‌های بخش شده و دادرس می‌شوند. اما همان طور که گفتم اکثریت قریب به اتفاق وارد دادسرا می شوند و بعد از کسب تجربه به تدریج در مراجع بالاتر خدمت می‌کنند مثل دادگاه های تجدید نظر ، دیوان عالی کشور، دیوان عدالت اداری.

فرخزادی به مقطع دیگری از تحصیلات دانشگاه علوم قضایی اشاره کرد و گفت: مقطع دوم ما کارشناسی ارشد پیوسته است که این مقطع تقریباً جدید بوده و امسال دوره 4 را می‌گیریم. باید گفت که مقطع ارشد پیوسته یک مقطع رایج در نظام آموزش عالی ما نیست و شاید 3-4 دانشگاه در کشور وجود دارد که ارشد پیوسته دارند. مثل دانشگاه امام صادق و دانشگاه شهید باهنر کرمان که همه این دانشگاه‌ها رشته های مربوط به حقوق را در این مقطع تدریس می‌کنند.

وی ادامه داد: دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد پیوسته پس از یک دوره مشترک در حد کارشناسی وارد یکی از شش گرایش کارشناسی ارشد می‌شوند که عبارتند از: حقوق خصوصی، حقوق جزا و جرم شناسی، حقوق تجارت، حقوق خانواده، حقوق عمومی و حقوق ثبت.

معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم قضایی تصریح کرد: از نظر امتیازات دانشجویان این مقطع مثل دانشجویان کارشناسی هستند، البته این افراد تمام دوره کارآموزی را در طول تحصیل می‌گذارند و دیگر دوره 6 ماهه کارآموزی را ندارند و بلافاصله وارد خدمت قضایی می‌شوند. این دانشجویان بر اساس علاقمندی و معدل کل در  یکی از 6 رشته ارشد ادامه تحصیل می‌دهند.

فرحزادی تصریح کرد: البته تعداد واحدهای این دانشجویان از حالت عادی بیشتر است و حدود200 واحد را باید بگذرانند. یعنی در این مقطع دانشگاه علوم قضایی یک برنامه غنی سازی شده از کارشناسی و ارشد به تناسب نیازها و آینده شغلی برای محاکم تخصصی ترتیب داده است.

وی گفت: در خصوص این مقطع تحصیلی بهمن ماه سال جاری گروهی از دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد پیوسته، حد کارشناسی شان تمام می‌شود و وارد گرایش‌های کارشناسی ارشد می‌شوند.

معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم قضایی ادامه داد: مقطع سوم کارشناسی ارشد ناپیوسته است که 16 رشته دارد. رشته‌هایی که نزدیک به 10 مورد آن را فقط دانشگاه علوم قضایی ارائه می‌دهد. البته در سال‌های اخیر بعضی از دانشگاه‌ها هم این رشته‌ها را دایر کرده اند که طراح آنها دانشگاه علوم قضایی بوده است که در فرایند تبدیل دانشکده به دانشگاه این رشته‌ها طراحی و به رشته‌های قبلی حقوقی در کشور اضافه شده و متنوع گردیده است که این امر باعث تخصصی شدن رشته‌های حقوق می‌شود.

وی خاطر نشان کرد: رشته‌هایی که در مقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته در این دانشگاه ارائه می‌شوند عبارتند است از: حقوق خصوصی، حقوق عمومی، حقوق جزا، حقوق بین الملل، حقوق خانواده، حقوق ثبت، حقوق اسناد و املاک، حقوق سردفتری، حقوق حمل ونقل، حقوق شرکت‌های تجاری، حقوق کیفری اطفال و نوجوانان، حقوق اسناد و قراردادهای تجاری، مدیریت نظارت و بازرسی، مدیریت اصلاح و کیفرهای قضایی،  و مدیریت دادگستری.

فرحزادی اظهار کرد: در بین این رشته‌ها حدود 6-7 رشته عمومیت بیشتری دارند که بعضی از دانشگاه های دیگر هم ارائه می‌دهند که این تخصصی شدن علوم یک امر طبیعی و روشن است که در  توسعه علم حقوق نیز وجود دارد.

معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم قضایی گفت: تخصصی شدن محاکم یکی از سیاست‌های اصلی دستگاه قضا است که ما در این دانشگاه در راستای همان جهت قدم بر می‌داریم.آیت الله شاهرودی و آیت الله آملی لاریجانی نسبت به این موضوع بسیار تاکید داشته و حمایت کرده و می کنند. ما نیز بر اساس نیاز دستگاه قضا دانشجو می پذیریم و هر ساله بر اساس تایید ریاست محترم قوه قضائیه اعلام نیز خود را به سازمان سنجش اعلام می کنیم.

وی به موضوع سهمیه این دانشگاه در مقطع کارشناسی ارشد پیوسته اشاره کرد و گفت: در کارشناسی ارشد ناپیوسته حدود 10 سال است که ما با وزارت علوم و سازمان سنجش توافق کرده‌ایم و نزدیک به نصف ظرفیت تمام این رشته ها را به عنوان سهمیه شاغلان قضایی اعم از قاضی و کارمند اختصاص دادیم. به عنوان مثال فرض کنید در رشته حقوق خصوصی اگر تعداد 12 نفر را پذیرش کنیم از این 12 نفر 6 نفر را به صورت آزاد و 6 نفر را به صورت سهمیه جذب می‌کنیم.

فرحزادی تصریح کرد: البته همه متقاضیان باید در کنکور سراسری ارشد سازمان سنجش شرکت کنند. بنابراین تعداد 6 نفر مستقیم به ما معرفی می‌شوند و 6 نفر دیگر چند برابر ظرفیت سازمان سنجش به ما معرفی می‌کند و ما از آنها مصاحبه گرفته و بهترین‌ها را جذب می‌کنیم.

معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم قضایی ادامه داد: در این 6-5 سال اخیر شاید بیش از 200 نفر از قضات و کارمندان قوه قضائیه از این فرصت استفاده کرده و فارغ التحصیل شده یا در اواسط کار یا اقدامات نگارش پایان نامه هستند.

فرحزادی به موضوع پذیرش این دانشگاه اشاره کرد و گفت: در خصوص پذیرش دانشجو در دانشگاه علوم قضایی باید گفت که دانشگاه علوم قضایی هیچ نوع آزمون اختصاصی در هیچ مقطعی برگزار نمی‌کند و تمامی دانشجویان این دانشگاه از طریق کنکور سراسری یا از روش بدون آزمون (استعدادهای درخشان)  با مقررات وزارت علوم وارد می شوند. بنابراین شرکت در کنکور شرط اول و لازم برای پذیرش در دانشگاه علوم قضایی است.

وی ادامه داد: سال گذشته در مقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته ظرفیت نصف داوطلبان آزاد را هم با موافقت ریاست قوه قضائیه بورسیه کردیم. یعنی همین کاری که در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد پیوسته انجام می‌شد. در واقع در سال گذشته تقریبا نزدیک به 130-140 نفر در رشته‌های مختلف کارشناسی ارشد بورسیه شدند. چون در تمام این رشته‌ها قوه قضائیه نیاز به بورسیه ندارد امسال در همه رشته‌ها بورسیه نمی‌پذیریم.

معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم قضایی تصریح کرد: ما از طریق دفترچه آزمون سراسری و در سایت دانشگاه به تفکیک اعلام کردیم که در چه رشته هایی بورسیه می‌گیریم و در چه رشته‌هایی بورسیه نمی‌گیریم. مثلا در سال گذشته اصلا سهمیه آزاد نگرفتیم و سهمیه شاغلان بودند که کارکنان و قضات بالفعل قوه بودند و آن نصف آزاد هم همگی کارکنان بالقوه دستگاه قضا شدند.

فرحزادی خاطر نشان کرد: اما امسال در بعضی از رشته ها بورسیه می‌گیریم و در بعضی رشته‌ها خیر. عنوان این رشته‌ها و تعدادشان مشخص است و در دفترچه کنکور و سایت دانشگاه جزئیات آن بیان شده است.

معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم قضایی به مقطع دکتری اشاره کرد و گفت: در مقطعی دکتری هم دو رشته داریم: حقوق خصوصی و حقوق جزا وجرم شناسی که تقریبا 5 سال است که مجوز آن‌ها را داریم و دانشجو می‌گیریم. دانشگاه علوم قضایی در مقطع دکتری سهمیه ندارد. یعنی سهمیه شاغلان قضایی که در مقطع کارشناسی داشتیم دیگر در مقطع دکتری نداریم.

وی ادامه داد: در سال گذشته این دانشجویان را به دو  گروه تقسیم کردیم. یعنی در دفترچه کنکور و زمان انتخاب رشته مثلا در حقوق خصوصی 2 کد رشته ذکر شد: آزاد و بورسیه. در حقیقت نصف این افراد را به علاقه و انتخاب خودشان بورسیه کردیم مثل کارشناسی و کارشناسی ارشد پیوسته.

فرحزادی اظهار کرد: برای سال 95 بورسیه دکتری را حذف کردیم و اجازه دادیم همه با سهمیه آزاد وارد دانشگاه شوند و سپس در مدت تحصیل انتخاب کنند که می‌خواهند وارد دستگاه قضایی شوند یا خیر. اگر خواستند و شرایط لازم را داشتند معرفی می‌شوند به منابع انسانی قوه قضائیه و می‌توانند در حین تحصیل دوره کارآموزی را هم بگذرانند. البته در مقطع دکترا هنوز فارغ التحصیل نداشته‌ایم و امسال قطعا چند دفاع و فارغ التحصیل داریم.

فرحزادی بر نخبه گزینی در این دانشگاه تاکید کرد و گفت: ما ظرفیت‌های اعلام شده خود را در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد پیوسته بسیاری اوقات پر نمی‌کنیم. یعنی ملاک را بیشتر این قرار می‌دهیم که داوطلب خوب وارد شود. لذا گاهی مثلا اعلام کرده ایم 250 نفر ظرفیت، اما در عمل 190 نفر را گرفته ایم یا 150 نفر ظرفیت اعلام کرده ایم ولی 120 نفر گرفته ایم.

وی گفت: در حقیقت دانشگاه تلاش خود را صرف نخبه گزینی کرده است. در داوطلبان ورودی به دانشگاه در سال 94 یعنی سال گذشته رتبه‌های تک رقمی و دو رقمی فراوانی  وجود داشته است. در ارشد پیوسته رتبه ها همه زیر 350 بوده است. در کارشناسی هم رتبه‌های زیر هزار پذیرش داشته ایم.

معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم قضایی  ادامه داد: غرض این است که دانشگاه اصراری بر پر کردن ظرفیت اعلام شده ندارد. اگر از نظر علمی و صلاحیت عمومی و اخلاقی و قابلیت قضایی احراز شود که این‌ها می توانند نیروی خوبی برای دستگاه قضا باشند وارد دانشگاه می‌شوند وگرنه دانشگاه می‌تواند آن ظرفیت را خالی بگذارد.

فرحزادی به موضوع دانشجویان انتقالی اشاره کرد و گفت: نکته‌ای که باید اشاره کرد درباره دانشجویان انتقالی است. همان طور که اشاره کردم ما ظرفیت‌مان در کارشناسی و کارشناسی ارشد پیوسته خیلی اوقات خالی می‌ماند و می توانیم از نظر قوانین آموزش عالی این ظرفیت را با پذیرش دانشجوی انتقالی پر کنیم. یعنی دانشجویی که جای دیگر قبول شده است و در زمان انتخاب رشته دانشگاه علوم قضایی را نمی‌شناخته یا به هر دلیل نتوانسته انتخاب کند و در دانشگاه دیگری قبول شده می‌تواند درخواست انتقالی دهد.

وی عنوان کرد: غالبا متقاضیان انتقال به دانشگاه علوم قضایی از دانشگاه‌های خوب و برجسته کشور هستند. این افراد مقداری که درس خواندند، درخواست انتقال در سامانه دانشگاه را می‌دهند. دانشگاه علوم قضایی سالی یک بار دانشجوی انتقالی می‌پذیرد. گاهی 20 نفر و گاهی 30 نفر بسته به تعداد متقاضیان و شرایط علمی آنها پذیرش انجام می‌شود. البته در گذشته شرط بود که اینها باید حداقل 65 واحد درسی در دانشگاه مبدا گذرانده باشند اما با تصویب هیات امناء در سال جاری این شرط برداشته شد. یعنی دانشجو در همان ترم اول هم می‌تواند درخواست انتقالی داده و درصورت تأیید علمی و داشتن صلاحیت‌های عمومی پذیرش می‌شوند.

معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم قضایی اظهار کرد: در مقطع ارشد و دکتری یک روش جذب دیگر هم مانند سایر دانشگاه‌ها داریم. تمام دانشگاه ها بر اساس مقررات مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی و دستور العمل‌های وزارت علوم از بین استعدادهای درخشان در 2 مقطع ذکر شده دانشجو جذب می کنند. شرایط آن نیز بسیار سنگین و پیچیده است و بسیاری پس از ثبت نام و آشنایی با شرایط منصرف می‌شوند. شرایطی مثل معدل بالا، مقاله های علمی چاپ شده در سطح های خاص یا مثلاً اینکه نباید دو سال بیشتر از دوره فارغ التحصیلی ارشدشان گذشته باشد.

فرحزادی تصریح کرد: در مقطع ارشد ما 10 درصد فارغ التحصیلان دانشگاه در مقطع کارشناسی را می‌توانیم در هر دوره برای مقطع کارشناسی ارشد جذب کنیم. البته شرایط ورود از کارشناسی به کارشناسی ارشد در مقایسه با ورود از  کارشناسی ارشد به دکترا راحت تر است. فرض کنید ورودی دوره 31 ما 250 نفر بوده و امسال یعنی دوره 31 امسال از  این 10 درصد می‌شوند 25 نفر. یعنی از 250 نفر 25 نفر بدون آزمون می‌توانند وارد رشته‌های ارشد شوند. در دکتری هم این سهمیه به ازای هر 5 نفر یک نفر است. ما برای سال آینده دکتری بدون آزمون مثلا 1 نفر می‌توانیم برای حقوق خصوصی و یک نفر در حقوق جزا جذب کنیم.

معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم قضایی ادامه داد: طبیعی است که دانشگاهی با این اهمیت و آینده شغلی برای دانشجویان خود گزینش قضایی انجام دهد. اما نوعاً دانشجویانی که سروکارشان با کتاب است و تحصیلات خوبی داشته اند و در خانواده‌های مومن پرورش یافته اند قابلیت ورود به دانشگاه علوم قضایی را دارند. در مصاحبه‌ها یک سری قابلیت‌های قضایی، تست‌های روان شناسی و قابلیت‌های دیگر احراز می‌شود. مثلاً مصاحبه‌های عقیدتی، سیاسی وآزمون احکام دارند.

وی عنوان کرد: در کل شرایط پیچیده ای برای ورود به دانشگاه وجود ندارد. دانشجویی که رتبه علمی خوب دارد و معدل بالایی داشته احتمال پذیرش او زیاد است. رتبه، معدل و صلاحیت‌های عمومی شرایط اصلی برای ورود و پذیرش در دانشگاه علوم قضایی هستند.

فرحزادی به مضوع اساتید دانشگاه هم اشاره کرد و گفت: در خصوص اساتید این دانشگاه باید نکته ای را عرض کنم. ما حدود 35 تا 40 نفر عضو هیات علمی داریم که تدریس حجم عمده درس‌های دانشگاه را هم این افراد بر عهده دارند. در هر ترم حدود 150 نفر هم استاد مدعو داریم که اینها اغلب از اساتید دانشگاه های دیگر هستند که با ما در اینجا همکاری می کنند و اکثراَ اساتید برجسته و خوش نام هستند.

وی ادامه داد: عده ای از اساتید هم از قضات دارای تحصیلات عالیه هستند با سوابق قضایی. فرآیند جذب استاد هم مثل باقی دانشگاه ها است. یعنی از طریق سامانه جذب هیات علمی وزارت علوم که هر سال 2 بار اعلام فراخوان می‌کند ما هم اعلام نیاز می‌کنیم و کسانی که مایل هستند باید سیکل مربوطه را طی کرده و سپس استخدام شوند.

معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم قضایی در پایان به موضوع دانشجویان دختر اشاره کرد و گفت: در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری دختران علاقمند به تحصیل می‌توانند وارد این دانشگاه بشوند و امکان بورسیه شدن آنها نیز در برخی رشته‌ها مثل حقوق خانواده وجود دارد.