چرا از ابومسلم خراسانی به نیکی یاد نمی شود؟ / آیا ابومسلم دشمن امام رضا(ع) بوده است؟

به گزارش گروه فضای مجازی به نقل از فرهنگ نیوز، به دنبال نامه آقای مهاجرانی به آیت الله علم الهدی، امام جمعه مشهد و دفاع قاطع مهاجرانی از شخصیت ابو مسلم خراسانی و تأیید مطلق وی، به دیدگاه‌های مختلف درباه ابومسلم خراسانی، اشاره خواهد شد و چنین به نظرمی‌رسد که تاریخ درباره این شخصیت، مبهم و البته تا حدودی دیدگاه مخالفین ابومسلم، به واقعیت نزدیک‌تر است و حداقل علوی بودن ابومسلم خراسانی، تشیع وی و محبت خاندان اهل بیت، مورد تردید است. موید این دیدگاه؛ احادیث اسلامی در منابع شیعی نیز از ابومسلم به خوبی یاد نمی‌کندبه‌ویژه امام صادق، با قیام مسلحانه ابومسلم خراسانی همراهی نکرد و شیعیان را از شرکت در قیام مسلحانه وی به انگیزه رضایت آل محمد و خونخواهی اهل بیت، منع فرمود.
 
قیام بنی عباس و ابومسلم خراسانی
 
عوامل پیروزی ابومسلم و بنی عباس

هر چند در دوره بنی‌امیه این خاندان موفق شدند از حیث کشور گشایی و گسترش قدرت سیاسی به پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای دست یابند، اما در مجموع، حکومت بنی امیهبه واسطه جنایات و اقدامات خلافی که مرتکب شده است، چهره‌ای منفی از خود به جای گذاشته است، برخی از اقدامات منفی این حکومت عبارتند از:
 
سخت گیری نسبت به شیعیان

سیاست معاویه و اکثر خلفای اموی نسبت به شیعیان بسیار سخت گیرانه بود. شیعیان در این دوره عموماً در نهایت سختی روزگار می‌گذراندند. امنیت آنها همه جا مورد تهدید بود. قتل عام و غارت اموال شیعیان در این دوره امری رایج بود. (1)
 
ائمه شیعه در این دوره در فشار و سختی بیشتری بودند. شهادت امام حسن، امام حسین، امام سجاد و امام باقر (علیهم السلام) در این دوره و توسط حاکمان سفاک اموی صورت گرفت. بدون شک شهادت این ائمه بزرگوار، خصوصاً به شهادت رساندن امام حسین (ع)، به همراه 72 تن از یاران باوفایش در صحرای کربلا سال 61 هجری و به دستور یزید، از بزرگترین جنایات بشری در طول تاریخ است. در دوره بنی امیه، لعن امام علی (ع) خصوصاً تا زمان به حکومت رسیدن «عمر بن عبدالعزیز» به شدت رواج داشت و به صورتیک سنت درآمده بود.
 
موروثی کردن خلافت

یکی دیگر از اقدامات امویان، استبدادی و موروثی کردن خلافت است. معاویه فرزندش یزید را به عنوان جانشین خویش معرفی کرد و با این کار خلافت را موروثی کرد. (2) این روند تا پایان دوره حکومت بنی‌امیه ادامه داشت.

گسترش اندیشه جبرگرایی

از دیگر جنایات امویان می‌توان به گسترش جبرگرایی اشاره کرد. این اندیشه که در حقیقت در راستای تثبیت خلافت امویان صورت می‌گرفت، این عقیده را در مردم القا می‌کرد که خواست الهی این است که بنی‌امیه به عنوان خلیفه در جامعه اسلامی حکومت کنند و کسی حق مخالفت و اعتراض بر این خواست الهی را ندارد.
 
رفتار ناشایست با موالی و ایرانی‌ها (غیر عرب‌ها)

در این دوره مساوات که یکی از ارکان مهم نظام اسلامی بود از میان رفت. امویان نژاد عرب را نژاد برتر و والاتر شمردند و گفتند؛ چون پیامبر اسلام از عرب برخاسته است پس عرب بر دیگران برتری دارد.
 
و عوامل دیگر همچون: تأویل قرآن و جعل حدیث؛ صرف درآمدهای دولت در مسائل تجملاتی و خوشگذرانی؛ میگساری و زن بارگی و ... . مجموعه این عوامل، به نظر می‌رسد نارضایتی مردم در اثر چنین دلایل موجب بروز قیام‌های مردمی، نزاع‌های قبیله‌ای، درگیری‌های داخلی و در نتیجه ضعف داخلی و سقوط بنی امیه هستند. علاوه بر آن باید به ظلم و ستم بنی امیه بر اهل بیت (ع) و درگیری آنان با علویان به عنوان یکی از عوامل مهم سقوط آنان اشاره کرد.
 
دیدگاه‌های مختلف درباره ابومسلم خراسانیبه گزارش گروه فضای مجازی به نقل از فرهنگ نیوز، به دنبال نامه آقای مهاجرانی به آیت الله علم الهدی، امام جمعه مشهد و دفاع قاطع مهاجرانی از شخصیت ابو مسلم خراسانی و تأیید مطلق وی، به دیدگاه‌های مختلف درباه ابومسلم خراسانی، اشاره خواهد شد و چنین به نظر می‌رسد که تاریخ درباره این شخصیت، مبهم و البته تا حدودی دیدگاه مخالفین ابومسلم، به واقع نزدیک‌تر است و حداقل علوی بودن ابومسلم خراسانی، تشیع وی و محبت خاندان اهل بیت، مورد تردید است. موید این دیدگاه؛ احادیث اسلامی در منابع شیعی نیز از ابومسلم به خوبی یاد نمی‌کند به‌ویژه امام صادق، با قیام مسلحانه ابومسلم خراسانی همراهی نکرد و شیعیان را از شرکت در قیام مسلحانه وی به انگیزه رضایت آل محمد و خونخواهی اهل بیت، منع فرمود.
 
قیام بنی عباس و ابومسلم خراسانی
 
عوامل پیروزی ابومسلم و بنی عباس

هر چند در دوره بنی‌امیه این خاندان موفق شدند از حیث کشور گشایی و گسترش قدرت سیاسی به پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای دست یابند، اما در مجموع، حکومت بنی امیه به واسطه جنایات و اقدامات خلافی که مرتکب شده است، چهره‌ای منفی از خود به جای گذاشته است، برخی از اقدامات منفی این حکومت عبارتند از:
 
سخت گیری نسبت به شیعیان

سیاست معاویه و اکثر خلفای اموی نسبت به شیعیان بسیار سخت گیرانه بود. شیعیان در این دوره عموماً در نهایت سختی روزگار می‌گذراندند. امنیت آنها همه جا مورد تهدید بود. قتل عام و غارت اموال شیعیان در این دوره امری رایج بود. (1)
 
ائمه شیعه در این دوره در فشار و سختی بیشتری بودند. شهادت امام حسن، امام حسین، امام سجاد و امام باقر (علیهم السلام) در این دوره و توسط حاکمان سفاک اموی صورت گرفت. بدون شک شهادت این ائمه بزرگوار، خصوصاً به شهادت رساندن امام حسین (ع)، به همراه 72 تن از یاران باوفایش در صحرای کربلا سال 61 هجری و به دستور یزید، از بزرگترین جنایات بشری در طول تاریخ است. در دوره بنی امیه، لعن امام علی (ع) خصوصاً تا زمان به حکومت رسیدن «عمر بن عبدالعزیز» به شدت رواج داشت و به صورت یک سنت درآمده بود.
 
موروثی کردن خلافت

یکی دیگر از اقدامات امویان، استبدادی و موروثی کردن خلافت است. معاویه فرزندش یزید را به عنوان جانشین خویش معرفی کرد و با این کار خلافت را موروثی کرد. (2) این روند تا پایان دوره حکومت بنی‌امیه ادامه داشت.

گسترش اندیشه جبرگرایی

از دیگر جنایات امویان می‌توان به گسترش جبرگرایی اشاره کرد. این اندیشه که در حقیقت در راستای تثبیت خلافت امویان صورت می‌گرفت، این عقیده را در مردم القا می‌کرد که خواست الهی این است که بنی‌امیه به عنوان خلیفه در جامعه اسلامی حکومت کنند و کسی حق مخالفت و اعتراض بر این خواست الهی را ندارد.
 
رفتار ناشایست با موالی و ایرانی‌ها (غیر عرب‌ها)

در این دوره مساوات که یکی از ارکان مهم نظام اسلامی بود از میان رفت. امویان نژاد عرب را نژاد برتر و والاتر شمردند و گفتند؛ چون پیامبر اسلام از عرب برخاسته است پس عرب بر دیگران برتری دارد.
 
و عوامل دیگر همچون: تأویل قرآن و جعل حدیث؛ صرف درآمدهای دولت در مسائل تجملاتی و خوشگذرانی؛ میگساری و زن بارگی و ... . مجموعه این عوامل، به نظر می‌رسد نارضایتی مردم در اثر چنین دلایل موجب بروز قیام‌های مردمی، نزاع‌های قبیله‌ای، درگیری‌های داخلی و در نتیجه ضعف داخلی و سقوط بنی امیه هستند. علاوه بر آن باید به ظلم و ستم بنی امیه بر اهل بیت (ع) و درگیری آنان با علویان به عنوان یکی از عوامل مهم سقوط آنان اشاره کرد.
 
دیدگاه‌های مختلف درباره ابومسلم خراسانی

ابومسلم یکی از افراد مبهم تاریه اسلام است که تعابیر ضد و نقیضی از وی در دوره‌های تاریخی و حکومتهای مختلف منتشر شده است. در این نوشتار، به بررسی اجمالی دیدگاه موافقین و مخالفین خواهیم پرداخت.
 
دیدگاه موافقین

موافقین با استناد به منابع تاریخی، ابومسلم خراسانی را امین آل محمد می‌نامند. (3) و سردار نام‌آور ایرانی که بیشترین نقش را در برافتادن امویان و برآمدن عباسیان برعهده داشت. ذکر می‌کنند. چراکه افراد زیادی سعی در نابودی دولت اموی داشتند و در این راه، سپاهیان زیادی جمع‌آوری کردند، ولی موفق به این کار نشدند و در نهایت، شکست خوردند. ابن‌زبیر، ابن‌اشعث، یزید بن مُهلّب و حارث بن سریج از جمله شخصیت‌هایی بودند که در این زمینه گام برداشتند و تا حدی در اوایل نهضتشان موفقیت‌هایی داشتند، ولی سرانجام شکست خوردند و کشته شدند. ولی ابومسلم امپراطوری بزرگ اموی و بنی امیه را، که از اسپانیا تا مرزهای چین وسعت داشت، برانداخت.
 
موافقین وی معتقدند: آنچه مهم است و در اکثر منابع تاریخی قید شده است انگیزه قیام وی برای سرنگونی امویان و قاتلان اباعبدالله"ع" و خونخواهی از بنی امیه، است. البته در ابتدای قیام، بنی عباس که قصد داشتند به قدرت برسند با او همراهی کردند ولی در ادامه به محض پیروزی، او را با فجیع‌ترین شکل به شهادت رساندند. این دسته، معتقدند اگر وی با عباسیان همراهی می‌کرد، پس چرا وی به دست منصور عباسی به قتل رسید؟
 
موافقان وی، اقدام ابومسلم خراسانی، به بستن مسجد ربض مرو، بدان خاطر که بر منبر آن علی (ع) را لعن کرده بودند، از دیگر دلایل تشیع وی برمی شمرند. ساختن مسجد در مرو و نیشابور و سفر به حج در وقتی که ابومسلم در اوج قدرت بود واگر می‌خواست می‌توانست انگیزه خویش را آشکار سازد، همه گواه آن است که وی اعتقادات دینی اسلامی داشته است.

همچنین از نگاه ایرانی و تعصب ملی گرایی، نیز موافقان ابومسلم، معتقدند: ابومسلم خراسانی، میهن پرستی بزرگ و ایرانی واقعی بود که با استفاده از فضای آن روز و ضدیت با حاکمیت اموی به حمایت از عباسیان برخاست تا استقلال ایران را اعاده کند. همچنین، حرکت ابومسلم و تاثیرش بر شرایط سیاسی آن زمان، به مثابه اولین حضور ایرانیان بود و نهایتاً مقدمه‌ای شد بر حضور مقتدر ایرانیان در نظام سیاسی آن زمان.
 
دیدگاه مخالفین

مخالفین تقدیس شخصیت ابومسلم خراسانی، معتقدند: وی از ایرانیانی است که در عصر امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) با اهداف قدرت طلبانه و با وجود مخالفت ائمه معصومین زمان خود اقدام به قیام علیه بنی امیه نمود و با سپاهی به نام سیاه جامگان علیه بنی امیه شورید که نهایتاً منجر به پدید آمدن حکامی به مراتب خونریز تر و ظالم‌تر به نام حکومت بنی العباس شد که تا سالها شیعیان اهل بیت پیامبر را در هر گوشه و کنار، در شکنجه گاه‌ها و گوشه‌ی زندان‌ها و یا در بیابانها و جنگل‌ها، یا آواره بودند و یا زندانی و به جرم حب اهل بیت پیامبر کشته می‌شدند.
 
حتی برخی از کارشناسان تاریخ اسلام، (4) پا را از این هم فراتر گذاشته و معتقدند: ابومسلم به رغم آن که یک شخصیت بزرگ تاریخی است اما هرگز حتی یک ایرانی وطن دوست نبوده است. تا چه رسد به مسلمان معتقدبه تشیع. ابومسلم با اینکه شخصیتی مهم در تاریخ است و حرکت او موجب شد تا دولت اموی و حکومت بنی امیه از میان برود اما دو مشکل اساسی داشت: نخست این که او هیچ گاه یک ایرانی وطن دوست نبود و تنها عاملی در دست شماری از قبایل عربی خراسان بود که دوست داشتند امویان و بنی امیه سرنگون شده و حکومت دست گروه دیگری قرار گیرد. دوم آن که ابومسلم هیچ گاه یک شیعه علوی نبود بلکه شیعه عباسی بود که به امامان معصوم خیانت ورزید و جانب عباسیان را گرفت، عباسیانی که اندکی بعد پس از تسلط بر امور هم او را کشتند و هم امامان معصوم را.
 
ابومسلم و قتل مردم خراسان و علوی‌ها

همچنین، مخالفین ابومسلم خراسانی با استناد به منابع تاریخی، معتقدند که: بر اساس منابع متقن تاریخی، ابومسلم خراسانی، شمار زیادی از مردم خراسان و نواحی دیگر را به قتل رسانید. او حتی قیام شیعی شریک بن شیخ را هم سرکوب کرد و او و یارانش را به قتل رساند. (5) همچنین وی یکی از نوادگان جعفربن ابی‌طالب به نام عبدالله بن معاویه را به سبب اینکه رقیب عباسیان بود، به قتل رساند.

هرچند وی جسد یحیی بن زید علوی را که امویان کشته و بر دار کرده بودند، به زیر آورد و احترام کرد و بسیاری از کسانی را که در قتل او دست داشتند، كشت. اما با اینهمه، در ایام دعوت نیز اگر مردی علوی بر ضدّ امویان قیام می‌کرد و پیروزی‌هایی به دست می‌آورد و برای داعیان عباسی یا آینده عباسیان خطری به شمار می‌آمد، ابومسلم در سرکوب او درنگ نمی‌کرد، به عنوان نمونه، همانطور که ذکر گردید، عبدالله بن معاویه علوی که در اواخر ایام امویان قیام کرد و برخی از شهرهای جبال و فارس را گرفت، چون به هرات رفت، به دستور ابومسلم گرفتار و مقتول شد، یا در زندان او درگذشت (ر. ک دائره المعارف بزرگ اسلامی). بنابراین علوی بودن ابومسلم خراسانی، تشیع وی و محبت خاندان اهل بیت، مورد تردید است.
 
دیدگاه شهید مطهری درباره ابومسلم خراسانی

شهید مطهری متفکر بزرگ اسلامی، نیز به عنوان مخالفین تقدیس شخصیت ابومسلم خراسان در کتاب سیری در سیره ائمه اطهار، چنین می‌نویسد: "البته ابومسلم سردار خیلی لایقی است، به مفهوم سیاسی، ولی فوق العاده آدم بدی بوده، یعنی آدمی بوده که اساساً بویی از انسانیت نبرده بوده است. ابومسلم نظیر حجاج بن یوسف است... ابومسلم را می گویند: ششصد هزار نفر آدم کشته. به اندک بهانه‌ای همان دوست بسیار صمیمی خودش را می‌کشت و هیچ این حرفها سرش نمی‌شد که این ایرانی است یا عرب که بگوییم تعصب ملی در او بوده است". (6)
 
امام صادق و قیام ابومسلم خراسانی

و اما شگفت آورترین بخش نامه مهاجرانی، وزیر ارشاد دولت خاتمی، انکار احادیث صحیح درباره شخصیت منفی ابومسلم خراسانی و انکار دیدگاه امام صادق در عدم همراهی شیعیان با قیام مسلحانه ابومسلم خراسانی با عنوان رضا آل محمد، می‌توان عنوان کرد.
 
مهاجرانی، چنین عنوان می‌کند: «بسیاری از نسبت‌های ناروا و ناسزا که در باره ابومسلم منتشر شده است از طریق حکومت عباسی از زمان منصور به بعد ترویج شده است؛ تا بتوانند قتل ابومسلم را توجیه کنند».
 
در حالیکه در احادیث و منابع حدیثی شیعه، صحت مورد تاکید است، امام صادق، شیعیان را از همراهی و شرکت در قیام ابومسلم خراسانی، نهی می‌کند و به صراحت عنوان می‌فرمایند که ابومسلم خراسانی از شیعه اهل بیت محسوب نمی‌شود.
 
ابومسلم حداقل دو نامه به حضور آن حضرت می‌فرستد و در نامه دوم به صراحت می‌نویسد: "هزار جنگجو در اختیار من است. به انتظار فرمانت هستیم. (7) مضمون یکی از دیگر از نامه‌ها چنین است: من مردم را به دوستی اهل بیت پيامبر (ص) دعوت می‌کنم. کسی برای خلافت بهتر از شما نیست.
 
و اما امام صادق (ع) در پاسخ به ابومسلم در بخشی از جواب به وی، چنین عنوان می‌کنند: ما انت من رجالی و لا الزمان زمانی؛ نه تو از یاران من هستی و نه این زمان، زمان من است. (8) کاملاً آشکار است که امام صادق (ع) به او پاسخی نمی‌دهد. اکنون، این پرسش مطرح می‌شود که چرا امام صادق (ع) به این پیشنهادها جواب مثبت نداد و از زمینه‌های خلافت و نیروها برای تشکیل حکومت اسلامی، استفاده نکرد؟ عومال و دلایل متعددی مطرح است و از حوصله این نوشتار، خارج؛ لکن امام صادق (ع) بدین وسیله، عدم صداقت ابومسلم خراسانی و پیروان وی، را یه شیعیان، گوشزد نمودند و بی اعتمادی خود را نسبت به قیام مسلحانه ابومسلم اعلام داشتند.
 
در سخن دیگری از آن حضرت نیز همین مطلب ذکر شده است. معلی ابن خنیس می‌گوید: در زمانی که پرچم‌های سیاه ابومسلم خراسانی بر افراشته شده بود و هنوز بنى عباس به خلافت نرسيده بود، نامه هايى از عبدالسلام ابن نعيم، سرير و تعداد ديگرى خدمت امام صادق(ع) بردم. آنها نوشته بودند: (قد قدرنا ان يول هذا الامر اليك فما ترى قال فضرب بالكتب الى الارض ثم قال اف اف ما انا لهولإ بامام); ما موقعيت را براى خلافت شما مساعد مى بينيم. نظر شما چيست؟ امام صادق(ع) نامه ها را به زمين كوبيد و فرمود: زهى تإسف و افسوس! من امام و پيشواى آنها (ابومسل و پیروان وی) نيستم. (9)
 
چناچه، ابوسلمه از سردمداران قیام بنی عباس، که در ادماه حرکت بنی عباس از امام صادق(ع) نااميد شده بود، طبق دستور به خانه عبدالله محض از فرزندان اهل بیت، مى رود و نامه دوم را به او مى رساند. عبدالله خوشحال مى شود و صبحگاهان به خانه امام صادق(ع) مى رود. عبدالله به امام صادق(ع) مى گويد: ابوسلمه نوشته است كه همه شيعيان ما در خراسان آماده قيام هستند و از من خواسته است كه خلافت را بپذيرم. امام به عبدالله فرمود: (متى كان اهل خراسان شيعه لك انت بعثت ابامسلم الى خراسان و انت امرته بلبس السواد و هولإ الذين قدموا العراق انت كنت سبب قدومهم... و هل تعرف منهم احدا)، چه زمانى اهل خراسان شيعه تو بودند؟ آيا تو ابو مسلم را به آن جا فرستادى؟ آيا تو به آن ها دستور دادى لباس سياه بپوشند؟ آيا اين ها كه براى حمايت از بنى العباس از خراسان آمده اند تو آن ها را به اين جا آورده اى؟ آيا كسى از آنان را مى شناسى؟  (10)
 
بنابراین، احادیث اسلامی در منابع شیعی، نیز از ابومسلم خراسانی به خوبی یاد نمی کند بویژه امام صادق، با قیام ابومسلم همراهی نکرد و شیعیان را از شرکت در قیام مسلحانه وی به انگیزه رضایت آل محمد و خونخواهی اهل بیت، منع فرمود. حال جای شگفتی و تعجب است که جناب آقای مهاجرانی که خود نیز روزگاری در فضای حوزه های علیمه بوده و اکنون مقیم انگلیس هستند، چنین احادیثی را در منابع حدیثی شیعه، مطالعه نفرمودند؟
 
انتقاد به مسولین ورزش کشور

و اما در این 30 سال گذشته آیا هیچ یک از مسئولان فرهنگی فوتبال، تورقی در تاریخ اسلام نداشته تا بداند ابومسلم خراسانی چه شخصیتی بوده است؟ چرا اکنون؟ کم کاری فرهنگی و به راستی تبعات این کوتاهی و کشمکش، چگونه خاتمه خواهد یافت؟
 
نکته پایانی

دیدگاه‌ها درباره هدف ابومسلم در قیام عباسیان و مبارزه با حکومت بنی امیه، متفاوت است. برخی ادعا می‌کنند که او آرزو داشت یک حکومت ملی ایرانی برقرار سازد و اینکه او با ملبس کردن خود به لباس طغیان دینی، با بنی امیه جنگید تا به این ترتیب خلافت را در دست گیرد. برخی دیگر انگیزه او را مذهبیِ ناب و خالی از فحواهای قومی ایرانی، می‌دانند. لکن در واقع، چنین بنظر می رسد که تاریخ درباره شخصیت ابومسلم خراسانی، مبهم و تا حدودی دیدگاه مخالفین وی، به واقع نزدیک تر است.
 
احادیث اسلامی در منابع شیعی، نیز از ابومسلم به خوبی یاد نمی کند بویژه امام صادق، با قیام ابومسلم همراهی نکرد و شیعیان را از شرکت در قیام مسلحانه وی به انگیزه رضایت آل محمد و خونخواهی اهل بیت، منع فرمود.و البته خراسانیان می‌توانند نامی را برگزینند که سمبل خراسان بزرگ و یادآور ادب و فرهیختگی باشد. همچون: رودکی، فردوسی و ... که خراسان با نام آنان شناخته می‌شود.
 
...............................................................
پانوشت:
  . ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 4، ص 57.
  . کوفی، احمد بن اعثم؛ الفتوح، ترجمه هروی، ص 813.
  . مسعودی، مروج الذهب، ترجمه پاینده، ج 2، ص 275.
  . حجه الاسلام رسول جعفریان، استاد تاریخ اسلام.
  . ابن اثير ،الکامل في التاريخ، ج 5، ص373.  
  . شهید مطهری، سيرى در سيره أمه اطهار، ص 122.
  . مسعودی، مروج الذهب، ترجمه پاینده، ج 3، ص 268.
  . اسد حيدر, الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج 1, ص 43.
  . حر عاملی، وسائل الشيعه, ج 11, ص 37.
  . مسعودی، مروج الذهب، ترجمه پاینده، ج 3، ص 269.

/انتهای پیام/
: انتشار مطالب و اخبار تحلیلی سایر رسانه‌های داخلی و خارجی لزوماً به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفاً جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود.