کارکرد اصلی آیین دادرسی کیفری چیست؟

به گزارش خبرنگار گروه حقوقی و قضایی ، معاونت منابع انسانی و مرکز آموزش قوه قضائیه آموزش حقوق شهروندی به زبان ساده را مطابق قانون در دستور کار خود قرار داده و در این راستا مدرسه البرز به عنوان پایلوت اجرای این طرح انتخاب شد.آشنایی با نحوه رسیدگی به پرونده کیفری در قانون از سری مجموعه‌های کتاب آموزش حقوق شهروندی به زبان ساده است که در ادامه می‎خوانید.

چتری به نام آیین دادرسی کیفری

امروزه تقریبا همه می‌دانند همان‌گونه که زمین به دور خورشید می‌چرخد، فرایند رسیدگی به جرم نیز به دور اصول دادرسی کیفری می‌چرخد. اما شاید همه به طور دقیق با مفهوم آیین دادرسی کیفری آشنا نباشند.

برای همین بد نیست بدانیم آیین دادرسی کیفری مجموعه مقررات و قواعدی است که برای کشف جرم، تعقیب متهم، تحقیقات مقدماتی از متهم، میانجیگری، صلح میان طرفین، نحوه رسیدگی به پرونده، صدور رای، طرق اعتراض به آرای صادر شده، اجرای آرا، تعیین وظایف و اختیارات مقامات قضایی و ضابطان دادگستری ورعایت حقوق متهم، بزه دیده و جامعه وضع می‌شود.

دوستی به نام قانون

تصور کنیم به جای قانون عرف وعادت‌های متفاوت را در فرآیند رسیدگی یک پرونده تا اجرای حکم به کار ببریم در این صورت پرونده ما چطور از آب در می آید؟ دریک کلام به هیچ وجه نمی‌توانستیم حق خود را بگیریم. آیین دادرسی کیفری باید مستند به قانون باشد تا بتواند حقوق طرفین پرونده را تضمین کند تازه این یک طرف قضیه است.

چون قواعد آیین دادرسی کیفری نباید میان افراد با شرایط یکسان تبعیض قائل شود. به عبارت دیگر باید نسبت به اشخاصی که در شرایط مساوی به سبب ارتکاب جرائم مشابه تحت تعقیب قرار می‌گیرند قانون به صورت یکسان اعمال شود.

فرمولی برای همه
بی طرفی و استقلال قاضی عبارت‌هایی هستند که شاید به گوشمان خورده باشند اما خیلی با مزایا و کاربردهای آن آشنایی نداشته باشیم. اهمیت این قوانین شاید برای کسانی که پایشان حداقل یک بار به دادگاه باز شده است و پله‌های دادگاه‌ها را بالا پایین کرده اند، مملوس‌تر باشد مراجع قضایی که به پرونده ای رسیدگی می‌کنند متهم وشاکی را به یک چشم نگاه می کنند.

به عبارت دیگر با استقلال به پرونده رسیدگی خواهند کرد، چرا که اگر سعی داشته باشند پرونده را به نفع یکی از طرفین دعوا پیش ببرند، علاوه بر آن که خلاف اصول دادرسی کیفری عمل کرده اند، مجازات هم می‌شوند.

قفل زمان بر پای دادرسی کیفری

اگر قرار باشد زمان برای رسیدگی به پرونده‌های کیفری نامشخص باشد فرآیند دادرسی دچار اختلال می‌شود زیرا طولانی شدن فرایند دادرسی باعث پایمال شدن حقوق اشخاص می‌شود، مثلا ممکن است صحنه جرم از بین برود.

پس از مراجع قضایی رسیدگی کننده به پرونده کیفری باید در کوتاه‌ترین مهلت ممکن، رسیدگی را شروع وتصمیم مقتضی را اتخاذ کنند و از هر اقدامی که باعث ایجاد اختلال یا طولانی شدن فرایند دادرسی کیفری می‌شود جلوگیری کنند.

به کجا چنین شتابان؟

تصور عمومی بر این است فردی که دستگیر شده حتما جرمی انجام داده است که او را دستگیر کرده اند. البته باید این را بدانید که در برخی از موارد که تعدادشان هم کم نیست افراد در قالب متهم جلب می‌شوند وطی رسیدگی قضایی جرم یا بی گناهی آنان ثابت می‌شود.

همچنین برابر قوانین کشور ما اصلی به نام برائت وجود دارد که بر اساس آن هیچ کس از نظر قانون مجرم شناخته نمی شود مگر اینکه جرمش در دادگاه  صالح ثابت شود. بنابراین باید فکر کنیم هیچ کس فعلی را که عنوان مجرمانه دارد انجام نداده است تا اینکه انجام فعل مجرمانه در دادگاه شناخته می شود.

در نتیجه اصل برائت، عقل حکم می‌کند که هیچ گونه عملی را که باعث محدودیت در آزادی افراد است انجام ندهیم و وارد حریم خصوصی آنها از جمله محل سکونت‌شان نشویم. ناگفته نماند در شرایطی با حکم قانون و رعایت مقررات وتحت نظر مقام قضایی مجاز به این اقدامات هستیم، البته به شرطی که به کرامت وحیثیت اشخاص صدمه ای وارد نشود.

آیین دادرسی کیفری در خدمت متهم

اگر تصور کنیم که شخص دستگیر شده حق پرسیدن سوال در مورد اتهام انتسابی را ندارد سخت در اشتباهیم، پس همین حالا همه تصورمان را در مورد متهم تغییر دهیم.  قرار نیست متهم را به دار بیاویزیم، چون متهم مجرم نیست وفقط یک متهم است که ممکن است بعدا تبرئه شود. متهم حق و حقوقی دارد، از جمله اینکه باید در اسرع وقت از موضوع  و ادله اتهامی که به او نسبت داده اند آگاه شود.

متهم حق دسترسی به وکیل در عرصه دادرسی کیفری و همچنین بهره مندی از سایر حقوق دفاعی را که قانون برای او در نظر گرفته است دارد.

بهتر است تا از قلم نیفتاده نکته بسیار مهمی را در ارتباط با اصحاب پرونده بدانیم و آن اینکه متهم بزه دیده شاهد وسایر افراد ذی ربط باید از حقوق خود در فرآیند دادرسی آگاه شوند. البته مقامات دخیل در دادرسی کیفری اگر اصحاب پرونده را از این حقوق آگاه نکنند مجازات می‌شوند.

حقوق شهروندی در آیینه آیین دادرسی کیفری

این روزها یکی از مهم‌ترین خبرهایی که نقل هر محفل علمی یا حتی مردمی شده است و خیلی درباره آن حرف می زنند خبرهای مرتبط با حقوق شهروندی است. هرچند منشور حقوق شهروندی چیز جدیدی نیست.

هرآنچه به موجب عرف و قانون انجام آن برای مردم مباح است می‌توان آن را جزو حقوق شهروندی به حساب آورد. پا گذاشتن روی این حقوق تخلف و قابل شکایت است یکی از مهم ترین مصداق‌های حقوق شهروندی حقوق قضایی شهروندی است.

حقوق قضایی شهروندی را می‌توان هر آنچه در فرایند رسیدگی و دادرسی مورد نیاز است تعریف کرد. بهره مندی از اصل برائت، حق دادخواهی، حق دفاع دادرسی عادلانه، حق اعتراض و مجازات‌ها، حق جبران خسارات ناشی از اشتباهات قضایی و حق انتخاب وکیل از مهم‌ترین حقوق قضایی شهروندی به شمار می آید.

در قانون آیین دادرسی کیفری نیز به مسئله رعایت واحترام به حقوق شهروندی از سوی مقامات قضایی، ضابطان دادگستری و سایر اشخاصی که در فرایند دادرسی مداخله دارند تاکید شده است. ناگفته نماند قانون برای متخلفان علاوه بر جبران خسارات وارده مجازات‌های سنگینی را پیش‌بینی کرده است.