خزندگان و دوزيستان به اندازه پستانداران اهميت دارند/ شناسايی 20 گونه دوزيست در كشور

به گزارش گروه جامعه ،هم‌زمانی روز جهانی تنوع زیستی و روز « در معرض خطر»- كه تنها در آمریكا برگزار می‌شود- موجب شده است دولت‌ها، سازمان‌های مردم‌نهاد و بنگاه‌های اقتصادی برنامه‌های مختلفی را برای این روز تدارك ببینند و در آن بر اهمیت تنوع زیستی در حیات انسانی تأكید كنند؛ به عنوان مثال روز گونه‌های در معرض خطر فرصتی را برای مردم در همه سنین در آمریكا فراهم می‌كند تا درباره اهمیت حفاظت از گونه‌های در معرض خطر و برنامه‌هایی كه باید برای حمایت از آن‌ها در پیش بگیرند، آموزش ببینند. كنگره آمریكا در سال 2006 سومین جمعه ماه می ‌را روز گونه‌های در معرض خطر نامید و در این روز باغ وحش‌ها، آكواریوم‌ها، پناهگاه‌های حیات وحش، موزه‌ها، مدارس، مراكز اجتماعی و سایر سازمان‌های مرتبط به برگزاری تور، سخنرانی‌های ویژه، نمایشگاه و فعالیت‌های مرتبط با كودكان برای جشن گرفتن این روز اقدام می‌كنند. در كنار آن روز جهانی تنوع زیستی نیز در تمام جهان با همراهی سازمان‌های مردم‌نهاد و دولت‌ها با تأكید بر تنوع گونه‌ها و با برگزاری برنامه‌های مختلف گرامی داشته می‌شود.

در ایران وضعیت تنوع جانوری و تهدیدات آن بر اساس لیست ارائه شده از سوی دفتر جهانی حفاظت (IUCN) سنجیده و به این ترتیب نیز پروژه‌های مختلف تعریف می‌شود. صندوق كمك‌های كوچك سازمان ملل عموماً حمایت مالی از این پروژه‌ها را برعهده داشته و سازمان‌های مردم‌نهاد نیز اجرای آن را برعهده می‌گیرند.

اما با وجود حجم بالای پروژه‌هایی كه در 12 سال گذشته در ایران اجرا شده، آیا اطلاع‌رسانی در این زمینه هم به همان میزان بوده است؟ آیا در كنار روز جهانی تنوع زیستی، انتخاب یك روز به نام گونه‌های در معرض خطر در ایران و اطلاع‌رسانی سالانه درباره پروژه‌ها و از سوی دیگر برنامه‌ریزی برای فراهم‌كردن لیست ملی گونه‌ها می‌تواند وضعیت را در این‌باره اندكی بهبود بخشد؟ میزان پرداختن به گونه‌های مختلف اعم از پستانداران، پرندگان، دوزیستان و... در ایران چگونه است؟ 
«سبزینه» در گفت‌وگو با مسعود ابراهیم تهرانی، كارشناس دفتر خزندگان سازمان حفاظت محیط زیست و دانش‌آموخته دكترای زیست‌شناسی گرایش فیزیولوژی جانوری، تلاش كرد به این پرسش‌ها پاسخ گوید.

تهرانی در این‌باره گفت: در ایران عمده توجه‌ها به پستانداران و پرندگان معطوف شده و دوزیستان و خزندگان در حاشیه قرار گرفته‌اند. از این رو اطلاع‌رسانی و اگاهی‌بخشی به جامعه در این حوزه به عنوان یك ضرورت مطرح است.

وی در پاسخ به این پرسش كه نام‌گذاری یك روز به نام گونه‌های در معرض خطر آیا می‌تواند كاستی‌های این بخش را پوشش دهد، اظهار كرد: در حال حاضر ما 13 اسفند را به عنوان روز جهانی «حیات وحش» داریم كه در آن می‌تواند به گونه‌های در معرض انقراض نیز پرداخته شود؛ بنابراین به جای تلاش برای نام‌گذاری یك روز دیگر بهتر است روز جهانی حیات وحش را تقویت كنیم. 
این دانش‌آموخته زیست‌شناسی گرایش فیزیولوژی جانوری در همین رابطه خواستار انتشار كتاب، نشریه و برگزاری نشست‌های تخصصی در این روز شد و ادامه داد: به عنوان مثال در جشنواره فیلم سبز كه به تازگی برگزار شد، شاهد اكران فیلمی از «سمندر امپراتور» در كارگاه صندوق كمك‌های كوچك سازمان ملل بودیم كه اطلاعات خوبی را درباره این گونه در اختیار مخاطبان قرار ‌داد.

وی تصریح كرد: زمانی كه به دنبال تقویت روز جهانی حیات وحش باشیم، به دنبال آن، گونه‌های در معرض خطر به عنوان گونه‌های اولویت‌دار برای پرداختن در این روز مطرح می‌شوند.

تهرانی اضافه كرد: گروه دوزیستان و خزندگان سازمان حفاظت محیط زیست مشتاقانه همكاری با بخش‌های آموزشی را دنبال می‌كند و آماده همكاری در زمینه‌های مرتبط با این حوزه‌ها است. در حال حاضر ما گونه‌هایی شناسایی نشده در این حوزه‌ها داریم و در سال‌های اخیر نیز نزدیك به 20 گونه برای نخستین بار شناسایی شدند كه این امر نشان‌دهنده اهمیت حیات وحش در حوزه دوزیستان در ایران است.

وی در پاسخ به این پرسش كه آیا فكر می‌كنید مشابه روز ملی «یوز» نام‌گذاری یك روز به نام یكی از گونه‌ها مانند سمندر امپراتور می‌تواند در توجه بیش‌تر به گروه دوزیستان و خزندگان موثر باشد، گفت: زمانی كه روی یك گونه متمركز می‌شویم، سایر گونه‌ها را از یاد می‌بریم؛ به عنوان مثال بین رده بندی‌های مختلف، پستانداران و پرندگان مورد توجه قرار گرفته و باز میان هر كدام گونه‌های شاخص و مورد توجه داریم.

این كارشناس گروه خزندگان و دوزیستان ادامه داد: اگر روزی را به نام سمندر امپراتور نام‌گذاری كنیم، سمندر آتشین یا انواع خزندگان و دوزیستان به حاشیه رفته و توجه چندانی به آن‌ها نمی‌شود. این در حالی است كه ما قصد داریم حساسیت نسبت به گونه‌های مختلف تقویت شود و در این راه با توجه به پتانسیلی كه در جامعه وجود دارد، می‌توان از كمك افراد علاقه‌مند بهره گرفت. در حال حاضر انجمن‌های زیادی در كشور وجود دارند كه مشتاق همكاری در حوزه حیات وحش هستند و می‌توان از توان آن‌ها برای حفاظت استفاده كرد.

علی اصغر مباركی، مدیركل دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیك، نیز در گفت‌وگو با «ایسنا» به برداشت‌های بی‌رویه از طبیعت پرداخت و گفت: در حال حاضر كاهش جمعیت گونه‌ها و تخریب زیستگاه‌ها‌ به حدی چشم‌گیر بوده كه اكثر فعالیت‌های اجرایی بر برگرداندن جمعیت‌ها و زیستگاه‌ها به شرایط قبلی متمركز است.

وی افزود: برای مثال جمعیت ماهیان خاویار ایرانی به عنوان یك گونه بسیار ارزشمند به لحاظ اقتصادی به حدی كم شده كه در وضع اسفناك و در رده گونه‌های در معرض انقراض قرار گرفته است و در حال حاضر نه تنها امكان برداشت طبیعی و مستقیم آن وجود ندارد، بلكه بحث صادرات ماهیان خاویاری و صنایع وابسته به آن دچار آسیب جدی شده است.

مباركی تخریب و تغییر زیستگاه را از دیگر عوامل كاهش تنوع زیستی عنوان و اضافه كرد: خشك كردن تالاب‌ها به قصد ایجاد زمین كشاورزی و انتقال انواع زباله، آلودگی نفتی، فاضلاب و... تخریب‌هایی است كه زیستگاه‌ها را از بین می‌برد و این طبیعی است كه اگر زیستگاه‌ها نباشند، گونه‌ای هم وجود نخواهد داشت.

مدیركل دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیك با اشاره به گونه‌های غیربومی و معرفی‌شده به عنوان یكی از عوامل مهم تهدیدكننده تنوع زیستی، اظهار كرد: قصه تلخ این روزهای محیط زیست كشور كه از فاجعه دریاچه ارومیه و تالاب هامون دست كمی ندارد، این است كه تالاب شادگان به خاطر معرفی «گونه مهاجم تیلاپیا»  مورد تهدید قرار گرفته است.

به گفته مباركی، جوامع محلی و روستاییان بسیاری به خاطر برداشت ماهی و نیز به لحاظ سنتی به تالاب شادگان وابسته هستند، ولی در حال حاضر تالاب شادگان تحت سطیره ماهی تیلاپیا درآمده است. این در حالی است كه كارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست بارها مخالفت خود را با ورود این گونه غیربومی به تالاب شادگان و پتانسیل مهاجم شدن و غلبه آن بر سایر گونه‌ها اعلام كردند.

وی با گلایه از این‌كه برخی با اظهارنظرهای غلط و نسنجیده سازمان حفاظت محیط زیست را به دلیل مخالفت با ورود گونه مهاجم تیلاپیا متهم به مخالفت با توسعه و پیشرفت اقتصادی می‌كنند، افزود: درستی این‌ موارد در جهان ثابت شده و به صرف هزینه بسیار برای جمع كردن تیلاپیا از تالاب شادگان نیاز است كه در نهایت هم جمع كردن آن عملاً نشدنی است. 
 
گفته‌های مباركی و تهرانی به عنوان كارشناسان محیط زیست نشان‌دهنده ضرورت یك نگاه همه‌جانبه‌نگر به مسأله تنوع زیستی در ایران است. از این رو توجه به انواع گونه‌ها و حساسیت نسبت به زیستگاه‌های انواع گونه‌ها بایستی چه در حوزه برنامه‌های دولت و چه در عرصه پروژه‌های تعریف شده بین‌المللی مدنظر قرار گیرد. سمندر امپراتور كه این سال‌ها در میان سین‌های سفره‌های نوروزی جای گرفته، به همان اندازه اهمیت دارد كه خرس سیاه در سیستان و بلوچستان، یوزپلنگ در توران و پلنگ در تندوره.

همچنین بایستی پیش از اجرای یك برنامه، در كنار توجه به مسائل اقتصادی و معیشتی ملاحظات زیست‌محیطی نیز در نظر گرفته شود. متأسفانه این روزها امنیت غذایی و دست‌یابی به غذا بهانه‌ای شده است تا هر اقدامی در هر زیستگاهی با نظر موافق مواجه شده و در ادامه لطمات جبران‌ناپذیری را به همراه آورد. از این روست كه حتی با در نظر نگرفتن روزی به نام گونه‌های در معرض خطر، به گفته تهرانی باید برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای روز جهانی حیات وحش و تنوع زیستی صورت گیرد و تقویت این روز با نگاهی همه‌جانبه نسبت به رده‌بندی‌های مختلف گونه‌ها انجام شود.

در همین راستا شفافیت درباره بودجه‌های هزینه شده برای هر گونه و تعریف پروژه‌های بین‌المللی برای حفاظت از تنوع زیستی و در كنار آن قائل شدن جایگاه ویژه برای انجمن‌های محلی به عنوان تنها گروهی كه در كنار جامعه محلی می‌توانند پایداری پروژه را پس از به اتمام رسیدن آن تضمین كنند، ضروری به نظر می‌رسد. تنها با این رویه است كه تنوع زیستی در زیستگاه‌های این گونه‌ها حفظ شده و ما با آسیب‌های وارده از انقراض گونه‌ها مواجه نخواهیم شد.

منبع:سبزینه

انتهای پیام/