انتخاب ایران به عنوان کشور پایلوت پروژه جهانی تیر الکترونیک

به گزارش سازمان جهانی گمرک در گزارشی که در جدیدترین شماره مجله رسمی این سازمان به چاپ رسیده به موفقیت‌آمیز بودن تست این پروژه در ایران پرداخته است.

در این گزارش آمده است: عملکرد سیستم جدید تیر الکترونیکی (e- TIR) برمبنای تبادل سریع اطلاعات دیجیتال میان شرکت حمل‌ونقل، مقامات گمرک، سازمان‌های تضمین‌کننده سیستم TIR و سازمان ملل است. در حال حاضر یک پروژه پایلوت میان ایران و ترکیه راه‌اندازی شده است که با استفاده از سیستم تیر الکترونیکی انتظار می‌رود طی سال‌های آینده گسترش بیشتری یابد و موجبات کاهش هزینه‌های ترانزیت بین‌المللی و افزایش امنیت را فراهم کند.

کلمه تیر (TIR) مخفف حمل‌ونقل جاده‌ای بین‌المللی است و در حال حاضر سیستم TIR تنها سیستم ترانزیت جهانی است که تحت آن کالاها از گمرک مبدأ به طریقه مهر و موم شده به گمرک مقصد با کنترل‌های هماهنگ و پروسه‌های مشترک با تضمین بین‌المللی معتبر منتقل می‌شوند. این امر موجب تسهیل تجارت و حمل‌ونقل شده و از بروز مشکل در جمع‌آوری حقوق و عوارض گمرکی جلوگیری می‌کند.

بنابراین گزارش، این سیستم براساس کنوانسیون تیر سازمان ملل که نخستین بار در دهه 1950 معرفی گردید طراحی شد و پس از آن با پشتیبانی طرف‌های قرارداد تحت کمیسیون اقتصادی اروپای سازمان ملل متحد (UNECE) ادامه یافت. از آن زمان به دستور سازمان ملل، اتحادیه حمل‌ونقل بین‌المللی جاده‌ای (IRU) مدیریت زنجیره تضمین بین‌المللی، تهیه و توزیع کارنه‌تیر و استفاده از فناوری اطلاعات و پردازش اداری و تضمین همکاری موفق بخش دولتی و خصوصی را به‌عهده دارد.

هم‌اکنون 69 کشور در چهار قاره جهان عضو کنوانسیون تیر هستند و کشورهای زیادی در آفریقا، آسیا، خاورمیانه و آمریکا برای پیوستن به این کنوانسیون در آینده نزدیک علاقه‌مندی خود را اعلام کرده‌اند.

این گزارش می‌افزاید: سال‌های بسیاری بود که دفترچه‌های چند برگی و رنگی کارنه، سمبل سیستم تیر به‌شمار می‌رفت. کارنه‌تیر نه تنها یک سند استاندارد ترانزیت گمرکی به‌شمار می‌آید، بلکه دلیلی ملموس برای تضمین بین‌المللی پرداخت حقوق و عوارض کالاهایی است که تحت سیستم TIR جابه‌جا می‌شوند.

اما با گذشت زمان و تغییر یافتن فناوری‌ها، برای ارائه سرویس بهتر به شرکت‌های حمل‌ونقل و ادارات گمرک، سیستم تیر نیز می‌بایست برای رقابتی شدن و کارآمدتر شدن دچار تغییر می‌شد. از این‌رو اتحادیه حمل‌ونقل بین‌المللی جاده‌ای (IRU) و کمیسیون اقتصادی اروپای سازمان ملل (UNECE) بر آن شدند تا رویه TIR را با امضاء موافقت‌نامه‌ای در مارس 2015، کاملاً مکانیزه‌کننده و بدین ترتیب راه برای اجرای پروژه پایلوت تیر الکترونیکی میان ایران و ترکیه هموار شد.

در گزارش یاد شده آمده است: این پروژه پایلوت به‌طور رسمی از اکتبر 2015 با راهبری مقامات گمرکات ایران و ترکیه به‌عنوان دو داوطلب پیشتاز و انجمن‌های تضمین TIR دو کشور به نام اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی ایران (ICCIMA) و اتحادیه اتاق‌ها و تبادل کالاهای ترکیه (TOBB) و با همکاری اتحادیه حمل‌ونقل بین‌المللی جاده‌ای (IRU) و کمیسیون اقتصادی اروپای سازمان ملل (UNECE) شروع به‌کار کرد.

در ماه نوامبر و دسامبر 2015، پس از آنکه سیستم‌های فناوری اطلاعات (IT) تمامی ذی‌نفعان مورد آزمایش قرار گرفت. حمل‌ونقل پایلوت تیر الکترونیکی به‌طور موفق میان شهر تهران در ایران و ازمیر در ترکیه انجام شد.

این حمل‌ونقل پایلوت با عبور از پست‌های مرز بازرگان و گوربلاغ (مرز ایران و ترکیه) با تبادل اطلاعات دیجیتالی که کاملاً جایگزین رویه‌های کاغذی شده است انجام گرفت. فاز دوم این پروژه پایلوت که ادارات گمرک و شرکت‌های حمل‌ونقل بیشتری را درگیر خواهد کرد، در فوریه 2016 راه‌اندازی خواهد شد. در این مرحله، عملیات بیشتری ازجمله پرداخت الکترونیکی برای خرید تضمین الکترونیکی و همچنین استفاده از امضای الکترونیکی مورد آزمایش قرار خواهد گرفت.

همچنین، تمامی طرف‌های درگیر در پروژه پایلوت E-tir برای تبادل اطلاعات از سیستم‌های امن و وب‌محور و اختصاصی برخوردار هستند. انجمن‌های محلی با استفاده از پرتال TIR Association، گارانتی‌های الکترونیک را برای عاملان حمل‌ونقل صادر می‌کنند و در حالی که عاملان حمل‌ونقل می‌توانند با استفاده از پرتال TIR Holder یک تضمین الکترونیکی را سفارش داده و پیش‌اظهارنامه را به ادارات گمرک ارائه دهند. اطلاعات TIR از طریق سیستم گمرک به IRU و سریعاً به سیستم تیر الکترونیکی بین‌المللی که UNECE میزبان آن است مخابره می‌شود.

لازم به ذکر است که هم IRU و هم UNECE سرویس‌های امن و وب‌محور به ادارات گمرک برای تأیید اعتبار ضمانت‌های الکترونیکی اخذ شده ارائه می‌دهند و همچنین از این طریق می‌توانند تمامی اطلاعات و دیتای مرتبط به حمل‌ونقل که توسط یک تضمین الکترونیکی پوشش داده می‌شود را نیز به‌دست آورند.

نکته حائز اهمیت این است که تیر الکترونیکی یا e-TIR در مطابقت کامل با اصول استانداردهای چارچوب امن (SAFE) سازمان جهانی گمرک برای ایمن‌سازی و تسهیل تجارت جهانی و براساس دیتامدل سازمان جهانی گمرک خصوصاً برمبنای دیتای تیر است که در دیتامدل به‌عنوان بستر اطلاعاتی مشتق شده به آن اشاره شده است.

در سیستم الکترونیکی تمامی طرف‌های درگیر می‌توانند در هر زمان به تمامی اطلاعات مرتبط دسترسی داشته باشند و اطلاعات محموله را پیش از رسیدن مشاهده کنند که این امر با استفاده از مدیریت خطر و نکات ایمنی اضافه کاملاً برای تمامی طرفین سودمند خواهد بود و ضمن کاهش خطر تقلب، رویه‌های گمرکی تسریع می‌شود و هزینه‌ها نیز کاهش می‌یابد.

تمامی طرف‌های درگیر برای اجرای پروژه پایلوت تعهد و اشتیاق بسیاری از خود نشان دادند و در انتظار ارائه نتایج به کمیته اداری تیر متشکل از تمامی طرف‌های قرارداد TIR هستند تا دستور کار تیر الکترونیکی روندی رو به جلو داشته باشد.

به موازات تلاش‌های کنونی برای توجه تیر الکترونیکی که یا به کنوانسیون موجود تیر اضافه خواهد شد و یا به‌صورت یک پروتکل به کنوانسیون الحاق می‌شود، پروژه پایلوت میان ایران و ترکیه یک گام مهم برای توسعه جهانی سیستم کاملاً مکانیزه تیر الکترونیکی به‌شمار می‌آید.